Gaan Belgische kerncentrales nu dicht, of toch (nog) niet?

Ruim zeventien jaar geleden al werd bij wet vastgelegd de kerncentrales te sluiten. Toch heerst er nu nog altijd twijfel over het al dan niet verder werken van de Belgische kerncentrales na 2025. Het zijn de opeenvolgende regeringen die deze onzekerheid in stand hielden. Toch heerst er vandaag vrijwel eenstemmigheid over de sluiting van vijf van de zeven kernreactoren.

Wisselvallige beslissingen

België nam in de periode 1975-1985 zeven kernreactoren voor elektriciteitsproductie in dienst. Vier langs de Schelde in Doel en drie langs de Maas in Tihange. In 2003 besloot de regering-Verhofstadt 1 dat hun uitbatingsvergunning na veertig jaar niet zouden worden verlengd. Dat betekende dat Doel 1 en 2 en Tihange 1 in 2015 dicht moesten. Doel 3 in 2022, Tihange 3 in 2023. En Doel 4 en Tihange 3 in 2025.

In 2009 sloot de regering Van Rompuy, zonder hiervoor een transparante verklaring te geven, een overeenkomst met uitbater en hoofdeigenaar Engie Electrabel om de levensduur van de drie oudste reactoren met tien jaar te verlengen. Twee jaar later kwam de regering Di Rupo daarop terug voor Doel 1 en 2. De daaropvolgende regering Michel besloot einde 2014 om op en over de valreep (Electrabel was al met de uitdienstneming begonnen) ook die twee reactoren tien jaar extra te geven. Angst voor elektriciteitstekorten tot zelfs gedeeltelijke uitval van het Belgische net op koude en donkere winterdagen was hiervoor een belangrijke motivatie.

Het huidige regeerakkoord bevestigt de sluiting van alle kernreactoren tegen 1 december 2025… tenzij de elektriciteitsbevoorrading in het gedrang zou komen. In het licht van de wisselvallige beslissingen van vorige regeringen betekent dit dat er eigenlijk nog niets zeker is.

Definitieve sluiting 5 reactoren

Of toch? Ook de voorstanders van nucleaire energie lijken zich vandaag te hebben neergelegd bij de definitieve sluiting van de vijf oudste reactoren. De eerste die daarvoor binnen de huidige wet aan de beurt komt is Doel 3, op 1 oktober 2022. De reactoren die eventueel zouden blijven voortbestaan zijn Doel 4 en Tihange 3, momenteel vergund tot in 2025. De huidige regering De Croo wil daarover pas in november 2021 een (nieuwe) beslissing nemen. Afgelopen week zette Electrabel wel druk op de ketel. Toen lekte uit dat het, op basis van de principiële regeringskeuze tot kernuitstap, niet meer investeert in activiteiten om de levensduur van de kernreactoren te verlengen. Het bestudeert wel mogelijke investeringen in nieuwe gascentrales.

Lange procedures

‘Een uitbatingsvergunning is onderworpen aan tal van technische, juridische en financiële vereisten. Zo moet elke nieuwe wijziging van de wet op de kernuitstap worden voorafgegaan door een milieueffectenonderzoek met grensoverschrijdende publieksconsultatie,’ zegt Nele Scheerlinck, woordvoerster van Engie Electrabel. ‘Dat vergt heel wat tijd. Bovendien vraagt ook het technische luik heel wat voorbereiding. We moeten een investeringsplan voorleggen aan het FANC — de Belgische toezichthouder op de nucleaire sector — en een planning opstellen. Binnen die planning zit onder meer ook de aankoop van brandstofstaven. De specificaties daarvan zijn anders voor elke reactor. Bestellingen moeten minstens dertig maanden vooraf worden gedaan.’ De deur blijft wel op een kier staan. Als de regering toch uitbatingsvergunningen verlengt, kunnen er reactoren tegen ten vroegste einde 2026 worden heropgestart.

Het Grondwettelijk Hof vonniste in 2020 dat de verlenging van de uitbatingsvergunning van Doel 1 en 2 in 2020 onwettig gebeurde. De Belgische regering deed haar immers niet voorafgaan door een grensoverschrijdende milieueffectenstudie en publieksraadpleging. ‘Dit betekent dat er in de toekomst geen discussie meer kan zijn over de noodzaak van zo’n studie en publieksraadpleging voor eventuele nieuwe uitbatingsverlengingen. Ze moeten sowieso,’ aldus Scheerlinck.

Geen technologische voorkeur

‘Wij hebben geen voorkeur voor een bepaalde technologie om elektriciteit op te wekken,’ onderstreept Peter Claes, woordvoerder van Febeliec. Maar zijn vereniging, die de belangen van de grootste Belgische industriële elektriciteitsverbruikers verdedigt, vreest dat een sluiting van alle Belgische reactoren tegen 2025 een economisch drama zou betekenen. ‘Het meest geopperde alternatief, een mechanisme om de bouw van nieuwe gasgestookte centrales te subsidiëren, zal nooit op tijd klaar zijn,’ geeft Claes mee. ‘De bouw van zo’n centrale duurt minstens 24 maanden nadat alle vergunningen zijn verkregen en de bestellingen zijn geplaatst.’

De rendabiliteit van nieuwe gascentrales hangt bovendien af van een ondersteuningsmechanisme. ‘Europa kan zo’n mechanisme beschouwen als verboden staatssteun. Geen enkele investeerder zal zich daarvoor willen engageren zolang er geen zekerheid bestaat dat Europa eventuele steunfondsen niet zal terugvorderen.’

Kamerlid Bert Wollants (N-VA), voormalig voorzitter van de federale Kamercommissie Energie, twijfelt eraan dat het systeem voldoende investeringen in gascentrales of andere productie-infrastructuren zal uitlokken en of het systeem wel op punt zal staan tegen 2025. ‘Het kan nog bijna anderhalf jaar duren voor de Europese Commissie het mechanisme goedkeurt. Pas daarna kunnen er bouwwerken beginnen.’

Wollants vreest ook dat de federale regering kosten om de bouw van nieuwe gascentrales te ondersteunen via een bijkomende vorm van belasting op de elektriciteitsfacturen zal afwentelen. ‘Maar ook wanneer het via de algemene belastingen gebeurt, zal het een effect hebben op de stroomprijzen.’

Interconnectie

De voorbije jaren is er wel veel werk gemaakt van nieuwe verbindingen voor de internationale uitwisseling van elektriciteit met het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. ‘We kunnen die capaciteit wel gebruiken, maar dan worden we afhankelijker van het buitenland,’ meent Claes. In de praktijk betekent dit in de eerste plaats dat op momenten van piekvraag de prijzen in België sterk kunnen stijgen, terwijl vandaag de kerncentrales voor een nagenoeg stabiel basisaanbod zorgen. ‘De sluiting van de kerncentrales kan tot onzekerheid en sterk schommelende marktprijzen leiden. Om een stabiele levering te garanderen, zullen de leveranciers op piekmomenten stroom moeten aankopen op de internationale markt of zeer dure binnenlandse capaciteit aanspreken. De Belgische consumenten zullen daarvoor een risicopremie betalen. Dit brengt de concurrentiepositie van onze industrie in het gedrang,’ aldus nog de Febeliec-zegsman.

De N-VA pleit voor het openhouden van de jongste twee kerncentrales gedurende minstens tien jaar. ‘Anders wordt België één van de vuilste stroomproducenten in Europa. De CO2-uitstoot van kerncentrales is bijna nul, in tegenstelling tot die van aardgas,’ legt Wollants uit. ‘Bovendien bestaat de kans dat je voldoende gascentrales (en andere capaciteit) kan bouwen als de nood eraan lager ligt. Vandaag circuleert er al een drietal voorstellen, onvoldoende om sluiting van alle kerncentrales af te dekken.’

Decentraal systeem

‘De kernuitstap is een belangrijk middel om van een centrale energievoorziening over te stappen op een decentraal systeem, met lokale energiegemeenschappen voor hernieuwbare energieopwekking,’ meent energiespecialist Benjamin Clarysse van Bond Beter Leefmilieu (BBL). BBL verwelkomde in juli de Kamerresolutie die het kader schetste van het steunmechanisme voor nieuwe gasgestookte centrales. Tegelijk waarschuwt BBL dat die maatregel enkel indien nodig ingevoerd mag worden en beperkt moet blijven tot het strikt noodzakelijke.

De milieubeweging legt druk op de gewestelijke overheden. ‘De gewesten moeten nu hun verantwoordelijkheid nemen voor de bevoorradingszekerheid binnen hun bevoegdheden en inzetten op meer hernieuwbare energie, vraagsturing, efficiëntie, stockage en warmtekrachtkoppeling. Het zou een pijnlijk falen van het Belgisch systeem zijn indien federale subsidies voor gascentrales zouden moeten goedgekeurd worden omdat de gewesten tekortgeschoten zijn.’

Geen illusies

‘Of we de twee minst oude reactoren openhouden of niet, verandert niets aan het lange termijnperspectief waarbij we tegen 2050 massaal moeten investeren in energie-efficiëntie en hernieuwbare energie, voor schone elektriciteit, maar zeker ook voor duurzame warmte,’ merkt algemeen directeur Dirk Van Evercooren op, algemeen directeur bij ODE, de Vlaamse sectororganisatie voor duurzame energie. ‘Het is een illusie te denken dat alles in orde komt als we twee reactoren tien jaar langer laten werken. Een recente studie van Energyville wijst er ook op dat als we twee reactoren openhouden, we inzake CO2-uitstoot in 2030 nog steeds aan de slechte kant van de Europese middenmoot zitten. Het echte probleem is te lage ambitie, gekoppeld aan te lange vergunningsprocedures.’

We mogen er ook niet van uitgaan dat we goedkope kernenergie kunnen vergelijken met dure hernieuwbare energie. Het operationeel houden van reactoren vraagt enorme investeringen om ze voldoende veilig en betrouwbaar te houden. We kunnen dat geld beter nu al investeren in de energietransitie,’ geeft Van Evercooren nog mee.