Gezocht: Italiaanse regering

Op 25 april herdenkt men in Italië de bevrijding van de nazi’s en de fascisten. Silvio Berlusconi, oud-premier van Italië, liep er een beetje bedrukt bij. Op zo’n ‘Festa della Liberazione’ in de regio Friuli Venezia Giulia liet hij zijn frustraties de vrije loop. ‘Davanti a 5s gente si sente come ebrei con Hitler’ (‘Tegenover leden van de Vijf Sterren voelt men zich zoals de Joden tegenover Hitler’). Niet echt een diplomatische uitspraak van de leider van Forza Italia. Ze toont vooral aan hoe diep de frustratie zit over zijn politieke tweederangspositie. Il Caimano werd enkele uren later door de leider van de rechtspopulistische Lega, Matteo Salvini, teruggefloten. Daarmee maakte die nog eens duidelijk wie de leiding heeft in de centrumrechtse coalitie.

De Movimento 5 Stelle (Vijfsterrenbeweging – M5S) weigert om een coalitie te vormen met Forza Italia. Berlusconi vreest dat de Lega vroeg of laat eieren voor haar geld zal kiezen en zonder hem in een regering zal stappen. Of zijn wantrouwen tegenover Salvini gerechtvaardigd is, valt moeilijk in te schatten. Salvini heeft al verschillende malen zijn trouw aan het centrumrechtse verkiezingsakkoord bevestigd. De kans dat Salvini zal toetreden tot een regering met de Lega als kleine partner en Luigi Di Maio, de 31-jarige leider van de M5S, als eerste minister, lijkt dus vrij klein.

Roberto Fico

Op 23 april stelde de Italiaanse president Sergio Mattarella kamervoorzitter Roberto Fico (M5S) aan als verkenner. Hij volgde de senaatsvoorzitster Maria Elisabetta Alberti Casellati (Forza Italia) op. Die had tevergeefs geprobeerd om de kloof tussen de M5S en Forza Italia te dichten. De zet van president Mattarella bleek een maat voor niets. De Grillini (zo genoemd naar hun officieuze leider Beppe Grillo) weigeren om met een veroordeelde politicus — Berlusconi — te praten. Laat staan te regeren.

De M5S ziet wel een regering zitten met de Lega, maar niet met Forza Italia. Enerzijds kan men dit zien als een poging om de centrumrechtse kartelpartners tegen elkaar uit te spelen. Anderzijds is een ‘propere politiek’ een van de kernpunten van hun partijprogramma. Toestemmen met een regering waar ook Forza Italia deel van uitmaakt, zou voor de M5S politieke zelfmoord zijn.

Centrumlinks

Roberto Fico nodigde daarom op 26 april voor de tweede keer de centrumlinkse Partito Democratico (PD) uit voor verkennende gesprekken. Tussen de PD en de M5S is het water echter nog heel diep. Niet zozeer qua programma, maar eerder wegens persoonlijke motieven. Met gekrenkte ego’s en gebroken ambities is het moeilijk onderhandelen.

‘Coming man’ van de PD, minister van Economische Ontwikkeling Carlo Calenda, verklaarde zelfs uit de partij te zullen stappen bij een regeerakkoord tussen de PD en de M5S. Maar kan de PD het zich blijven permitteren zich vol zelfbeklag te wentelen in de slechtste verkiezingsuitslag ooit? Het is betwijfelbaar dat de PD ‘het belang van het land dient’ door a priori elk gesprek met de M5S uit de weg te gaan. De kans is vandaag wel groter dan enkele weken terug. Intern roeren zich steeds meer politici die een eventuele regeringsdeelname wel zouden zien zitten. Op 3 mei zal het PD-partijbestuur beslissen of er in dialoog wordt gegaan met de Grillini. Afwachten dus.

Opties

Indien noch de PD noch de Lega op de avances van Luigi Di Maio ingaan en deze laatste blijft weigeren om met Berlusconi een regering te vormen, blijven er nog twee opties open. De eerste optie zijn nieuwe verkiezingen. De vraag is of dit veel zal veranderen aan de huidige politieke patstelling. In de recentste peilingen gaan zowel de M5S als de Lega er één tot twee procent op vooruit, terwijl de PD en Forza Italia er evenveel verliezen.

De tweede optie is een regering tussen de centrumrechtse coalitie en de centrumlinkse PD, grotendeels de voortzetting van de huidige Große Koalition. Vooral Berlusconi, geruggensteund door de Europese Commissie en EP-voorzitter Tajani, is voorstander van zo’n ‘governo dei responsabili’ (‘regering van diegenen met verantwoordelijkheidszin’). Hierdoor zou hij weer een sleutelpositie kunnen innemen in de Italiaanse politieke arena.

Molise

Verwacht wordt dat na de electorale test van afgelopen zondag in Molise, de op een na kleinste regio van Italië, de regeringsvorming een beetje vlotter zal verlopen. De centrumrechtse kandidaat Donato Toma (Forza Italia) won die verkiezingen met 43,5% van de stemmen, tegenover 38,5% voor de eerste achtervolger Andrea Greco (M5S). De centrumlinkse kandidaat Carlo Veneziale haalde een schamele 17,1%.

Dit resultaat is op zich politiek niet zo belangrijk en vormt eerder een morele overwinning voor Berlusconi. Toch toont het wel goed de huidige Italiaanse machtsverhoudingen: centrumrechts als grootse coalitie, de M5S als grootste partij en de sociaaldemocratie die naar ongekende electorale dieptes blijft zakken. Dit laatste zorgt voor heel wat nervositeit bij de Partito Democratico. Die moet niet alleen op zoek naar een nieuwe politieke identiteit en een wervend verhaal. Maar ook, na het ontslag van Renzi, naar een nieuwe charismatische leider.