Gifmoord

De Commissie Institutionele Zaken werkt momenteel aan een informatieverslag over de preventie en eliminatie van hormoonverstorende stoffen, beter bekend onder de Engelse afkorting EDC’s (Endocrine Disturbing Chemicals). De aanwezigheid van die stoffen in het leefmilieu vormt een zeer ernstige bedreiging voor de volksgezondheid, op wereldschaal. We kunnen gerust spreken van een sluipende gifmoord. Het is dus zeer terecht om de aanmaak en de verspreiding van EDC’s sterk aan banden te leggen. En al hoort de discussie eigenlijk thuis in cenakels met echte politieke beslissingsmacht, zoals de federale Kamer en de regionale parlementen, het is toch nuttig dat ook de Senaat er aandacht aan besteedt.

Hormonen

Natuurlijke hormonen worden geproduceerd door ons hormoonsysteem. Ze spelen een belangrijke rol in de voortplanting, groei en ontwikkeling, het afweersysteem en de stofwisseling. EDC’s daarentegen zijn lichaamsvreemde chemische stoffen, die de functies van het hormoonsysteem wijzigen en daardoor nadelige effecten hebben op een gezond organisme en zijn. Ze werken als hormonen, of blokkeren de werking van de lichaamseigen hormonen. En ze doen dat al in de baarmoeder. Effecten op de gezondheid treden vaak pas veel later in het leven op. Zwangere vrouwen doen er dus goed aan om blootstelling aan EDC’s zoveel mogelijk te beperken.

EDC’s zijn een bijproduct van de chemische industrie, waarvan de productie de voorbije 40 jaar geëxplodeerd is. Het precieze aantal chemische stoffen op de wereldmarkt is niet bekend, maar we hebben wel een idee, omdat de EU de chemische nijverheid verplicht om nieuwe stoffen vooraf te laten registreren. Het laatste bekende cijfer stond op 143.835.  In 1970 werd de globale chemische productie geraamd op 171 miljard dollar. Tegen 2010 was ze al gegroeid tot 4,12 biljoen dollar. De hoeveelheid en complexiteit van al die chemische stoffen baart grote zorgen. UNEP, het milieuprogramma van de Verenigde Naties, schrijft in zijn Global Chemicals Outlook (2012): “Heel wat nationale regeringen hebben wetten uitgevaardigd en structuren opgezet die de gevaren van de groeiende hoeveelheid chemische stoffen moeten verminderen. Leidende bedrijven hebben beheerprogramma’s uitgewerkt en er bestaan nu heel wat internationale overeenkomsten en instellingen om die stoffen globaal de baas te kunnen. Toch vertonen het beleid van nationale en internationale overheden en de bedrijfspraktijken van de ondernemingen ernstige tekortkomingen en onvolkomenheden als gevolg van de groeiende variëteit en complexiteit van chemische stoffen en de almaar langere en ingewikkeldere chemische aanvoerlijnen en afvalstromen. Als gevolg daarvan rijst de vraag, of de doelstellingen van Johannesburg tegen 2020 bereikt kunnen worden. Het “Johannesburg Plan of Implementation” voorziet in een betekenisvolle vermindering van de nadelige effecten op leefmilieu en gezondheid bij de productie van chemische stoffen.” (UNEP, Global Chemicals Outlook, 2012)

Alarm

Wie de alarmkreten hoort uit de medische wereld, kan alleen maar besluiten, dat er van een “betekenisvolle vermindering van de nadelige effecten” helemaal geen sprake is, wel integendeel.

Van vòòr de wieg tot aan het graf worden wij langs alle mogelijke wegen blootgesteld aan hormoonverstoorders. We ademen ze in, we eten en drinken ze, we raken ze aan. Ontsnappen is nauwelijks mogelijk. De reuk-, kleur- en smaakloze EDC’s dringen op allerlei manieren ons lichaam binnen.

Een belangrijke bron van besmetting zijn hormoonverstorende pesticiden. Wat de aankoop per hectare landbouwgrond betreft, staat België in Europa op de tweede plaats, na Nederland en vòòr Italië. Het is al lang bekend dat sommige pesticiden een verwoestend effect hebben op de fauna, maar ze zijn mogelijk even gevaarlijk voor de mens. Zo wordt een hele reeks kankers toegeschreven aan hormoonverstorende pesticiden. België is koploper wat betreft het aantal borstkankers. Ook de voortplanting wordt erdoor bedreigd. Voortplantingsorganen vertonen afwijkingen, de kwaliteit van sperma gaat achteruit, onvruchtbaarheid en miskramen nemen toe en kinderen komen vroeger in de puberteit. Minder bekend, maar niet minder verontrustend, zijn storingen in de ontwikkeling van het zenuwstelsel. Gedragsstoornissen, leer- en kennisachterstand en een toename van het aantal gevallen van autisme. Voorts worden ziekten als Alzheimer en Parkinson gerelateerd aan hormoonverstorende pesticiden. In Frankrijk is Parkinson bij landbouwers erkend als een beroepsziekte.

Deze massale aanslag op onze gezondheid kost verschrikkelijk veel geld. De gezondheidskosten als gevolg van EDC’s worden in de EU geraamd op 150 miljard euro per jaar.

Overal EDC’s

Ook andere bestrijdingsmiddelen in land- en tuinbouw bevatten EDC’s. Onlangs verbood Vlaams minister Schauvliege het gebruik van Roundup, het populairste herbicide, voor privégebruik. Haar federale collega Borsus legde de verkoop aan banden. Maar het middel mag wel nog gebruikt worden in land- en tuinbouw. Alternatieven zouden duurder en minder effectief, en een totaalverbod zou onze boeren en tuinders benadelen. Als je weet dat 90% van alle Roundup in de land- en tuinbouw wordt gebruikt, dan vraag je je toch af wat de goede zin is van een dergelijke maatregel. Er bestaan immers ook ernstige gezondheidsrisico’s voor de gebruikers zelf. Zo ging de bal in de Monsanto Papers aan het rollen tijdens een proces aangespannen door ziek geworden landbouwers. Studies wijzen uit dat in ons land 65% van het geteste fruit en groenten resten van pesticiden bevat. Hiermee zitten we helaas ver boven het Europese gemiddelde van 47%.

Ook in schoonmaakproducten vinden we EDC’s. Ze komen via het drinkwater, of het eten van vis in het lichaam terecht. Octylfenol en nonylfenol zijn bekende hormoonverstoorders . In de EU mogen nonylfenol en nonylfenolethoxylaat daarom niet meer gebruikt worden, uitgezonderd voor een aantal specifieke toepassingen.

Ook in onze huiselijke omgeving ontsnappen we niet aan EDC’s. Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar de gezondheidsrisico’s van ftalaten in speelgoed. Ftalaten worden o.m. gebruikt als weekmakers in PVC. Kunststofvloeren, schoenen, maar ook cosmeticaproducten kunnen ftalaten bevatten. Onderzoek wijst uit dat bepaalde ftalaten leiden tot een vroegtijdige puberteit, schade aan het voortplantingssysteem, borst- en teelbalkanker.

Omdat kleine kinderen hun speelgoed vaak in de mond steken, legde de EU in 1999 een tijdelijk verbod op aan het gebruik van 6 ftalaten in speelgoed en verzorgingsproducten voor kinderen. Het verbod is sindsdien al 20 keer verlengd. Moeders die de plastieken papfles van hun zuigeling opwarmen in de microgolfoven, spelen Russische roulette. Onder invloed van warmte komen ftalaten pas goed vrij.

Een andere beruchte EDC is Bisfenol A (BPA), een bestanddeel van polycarbonaat plastic en epoxyharsen. Polycarbonaat zit bijvoorbeeld in plasticverpakkingen, waardoor het kan lekken in de voeding. Epoxyharsen worden onder meer gebruikt in de binnenbekleding van conservenblikjes. Blootstelling aan BPA wordt gekoppeld aan borst- en prostaatkanker, zwaarlijvigheid, hart- en vaatziekten.

Helaas is de reeks EDC’s nog veel langer.

Gevaar beperken?

Wat kunnen wij, als gewone stervelingen, doen om het gevaar enigszins te beperken?

In de eerste plaats moeten we ons bewust worden van de risico’s. Dat is op zich al een hele opgave. De Gezinsbond geeft een foldertje uit met raadgevingen aan zwangere vrouwen. Op zich zeer verdienstelijk, en een zeldzame poging om een kwetsbare doelgroep te wijzen op mogelijke gevaren. Maar je kunt je toch afvragen of elke zwangere vrouw de moeite zal nemen om met de loep in de hand op zoek te gaan naar Bisfenol A, Triclosan, Benzofenon, Cyclotetrasiloxane, Butylhydroxyanisoe, Ethylhexyl metroxycinnamaat en andere onuitspreekbare en onleesbare EDC’s. 

Veel efficiënter zou het zijn om al deze sluipmoordenaars de toegang tot de markt te ontzeggen. En dat kan alleen de wetgever. Van het hoogste tot het laagste niveau. De Europese Commissie wordt zeer zwaar onder druk gezet door de talrijke chemische en landbouwlobby’s, om de criteria voor de identificatie van EDC’s toch zeker ‘voorzichtig en evenwichtig’ op te stellen. De machtige lobby’s deinzen er zelfs niet voor terug om het kapitaalsintensieve onderzoek naar nieuwe producten uit Europa weg te trekken. Iedereen heeft kunnen lezen hoe ver bedrijven als Monsanto willen gaan om een bepaald product toch een aureool van veiligheid te geven. Maar de bewijslast tegen EDC’s is zo verpletterend, dat het niet nemen van strenge maatregelen gelijk staat met schuldig verzuim. En ook dat is een misdrijf.

Foto: (c) Reporters