Goddelijke televisie

De VRT heeft beslist om ook islamitische erediensten uit te zenden. Aan de 40 uitzendingen op Eén van verschillende godsdiensten worden twee islamitische vieringen toegevoegd. Zowel de Gentse imam Khalid Benhaddou als de woordvoerder van de Bisschoppenconferentie Geert De Kerpel, reageerden positief op dit besluit. Ook bij de vrijzinnigen, bij monde van Silvan Peeters van Mens.nu, waren ze niet meteen negatief. Ze hopen nog steeds op een compensatie voor het wegvallen van de gastprogramma’s.

Laïcisme

De discussie over de scheiding van kerk en staat is al zo oud als de mensheid zelf, maar de strijd werd West-Europa sinds de Verlichting en definitief na WOII in het voordeel van het secularisme beslecht. In theorie betekent laïcisme dat de staat en religieuze instituten ieder hun eigen zaken regelen en zich niet met elkaar bemoeien of elkaar regels voorschrijven. In de praktijk bestaat deze volledige scheiding niet, en wordt de religieuze vrijheid, al dan niet terecht, beperkt door de wereldlijke wetten. Een voorbeeld daarvan is het pas ingevoerde verbod op onverdoofd religieus slachten, waarbij dierenwelzijn boven de vrijheid van religie werd geplaatst. Ook de invoering van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948 beperkte, terecht, de godsdienstvrijheid.

In België bestaat er ook geen strikte financiële scheiding tussen kerk en staat zoals bijvoorbeeld in Frankrijk. In ons land worden de oprichting van bidhuizen en de weddes voor bedienaren van de (erkende) erediensten door de overheid betaald. Ook de overheidsfinanciering van het katholieke en islamitisch onderwijs bestaat niet bij onze zuiderburen. Of de erkennings-en financieringssysteem van levensbeschouwingen nog wenselijk is in de 21e eeuw, is een terechte vraag. De operationele werking van godsdiensten zou naar Duits model grotendeels of zelfs volledig kunnen worden vervangen door een vrijwillige Kirchensteuer. Het voordeel daarvan is driedubbel: een besparing voor de overheid, meer financiële autonomie voor religies en duidelijkheid over het aantal actieve gelovigen.

Kernopdrachten

De vraag of de openbare omroep erediensten moet, of mag, uitzenden, kan worden beantwoord door de kernopdrachten van de VRT te bekijken. Daarin staat dat de VRT aandacht schenkt aan “diverse culturele domeinen, waaronder kunsten, architectuur, film en fictie, muziek en toerisme, erfgoed en letteren”. Religie staat er niet specifiek in vermeld, maar valt onder cultuur. Godsdienst beïnvloedt daarenboven, in het verleden meer dan vandaag, alle domeinen die in de kernopdracht vermeld staan.

De openbare omroep is een instelling van en voor iedere Vlaming, religieus of niet. Het vrijmaken van zendtijd voor (erkende) godsdiensten, laat mindervaliden toe om toch een religieuze eredienst te volgen zonder zich te moeten verplaatsen. Ook laat het religies toe om, in een beperkte mate, te dialogeren met heel de samenleving en zich in het democratisch debat te mengen. De VRT merkte terecht op dat hun taak erin bestaat om de Vlamingen in contact te brengen met verschillende opvattingen, opinies en levensbeschouwingen. Dat kan door programma’s zoals ‘Wanderlust’, maar ook door een directe communicatie van de godsdiensten met de samenleving. De beslissing om vanaf nu islamitische erediensten uit te zenden, hopelijk in het Nederlands, kan het wegsaneren van de uitzendingen door derden deels compenseren.

LEF

Naast de voorspelbare kritiek van de anachronistische antiklerikale Open Vld, reageerde ook moraalfilosoof Patrick Loobuyck weinig enthousiast op de aankondiging van de VRT. De openbare omroep dient volgens hem niet om de boodschap van een religie te verkondigen of de beleving van een godsdienst uit te zenden, maar alleen over godsdiensten te informeren. De negatieve reactie van de immer ‘redelijke en billijke’ moraalfilosoof, was enigszins verrassend. De bezieler en promotor van LEF (Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie) pleit enerzijds al jaren voor meer pluralisme en dialoog in de verzuilde maatschappij, maar wil nu anderzijds de vrijheid van religies om direct met de samenleving te communiceren inperken. Zijn paternalistische houding doet denken aan die van het bekrompen katholicisme, die tot in de jaren 50 grote invloed had op het Vlaamse publieke en private cultuurbeleid.

Zolang er mensen religieus zijn, zal religie een rol spelen in de samenleving. De krampachtige reacties bij sommigen wanneer het woord ‘God’ valt, valt te begrijpen vanuit de onderdrukkende rol die katholieke kerk tot de jaren 60 speelde. Maar de beleving van godsdienst (en eender welke overtuiging) hangt vandaag niet (alleen) af van de inhoud van de heilige boeken of de machtsstructuren van de religieuze instituten, maar wel van de culturele en intellectuele vorming van de gelovige zelf. Hoe meer men in dialoog gaat met de verschillende religies onderling en met gelovigen en ongelovigen, hoe meer men zal merken dat men meer met elkaar gemeen heeft dan men misschien wel denkt. Het zijn momenten waarin men kennis deelt en elkaar inspireert en positief beïnvloedt. Waarom zouden zowel goddelijke als goddeloze televisie daar geen deel kunnen van uitmaken?