Goed nieuws: alzheimerdementie is op haar retour

Wist u dat voor eenzelfde leeftijd de kans op dementie elke tien jaar daalt met ongeveer 13 procent? Die daling is een gevolg van de spectaculaire daling van hart- en vaatziektes die begonnen is rond 1990. Voor eenzelfde leeftijd is de kans vandaag om een hartaanval of een beroerte te krijgen en eraan dood te gaan, gehalveerd in vergelijking met een kwarteeuw geleden.

Oorzaken

De oorzaken van die daling zijn legio. We roken minder en letten meer op wat we eten. Recreatieve sporten zoals fietsen, stappen of joggen kennen een steile opgang. Die gezondere levensstijl is ook een gevolg van een hoger opleidingsniveau. De ‘health literacy’ bij de bevolking neemt toe.

Helaas niet in dezelfde mate voor iedereen. Zo ontstaat ongelijkheid in gezondheid. De aanpak van hart- en vaatziektes is helemaal veranderd. Ik kom nog uit de tijd, begin jaren 80, dat je een hartinfarct moest behandelen met platte rust en morfine tegen de pijn. Bij een infarct vandaag storten de hartspecialisten zich op de patiënt en trachten met katheters, stents en medicijnen zo snel mogelijk het verstopte hartbloedvat open te maken. ‘Time is muscle,’ is hun motto.

Ook het preventief gebruik van medicijnen, op (te?) grote schaal voorgeschreven, zoals bloeddruk- en cholesterolverlagers, aspirines en hartspierversterkers, dragen bij tot de daling van hart- en vaatziektes.

Minpunt is de toename van het aantal dikke mensen. 1 op 7 Belgen is zwaarlijvig. Diabetes — een half miljoen Belgen lijdt eraan — neemt stilaan epidemische vormen aan. Obesitas remt gedeeltelijk de hart- en vaateuforie.

Feit is dat de ziekte dementie profiteert van het hart- en vaatsucces van de voorbije jaren. Alzheimer en vasculaire dementie zijn namelijk geen mooi afgelijnde ziektes. Ze overlappen elkaar. Bij autopsie vindt de patholoog in de hersenen van de alzheimerpatiënten vaak ook een belangrijke aantasting van de bloedvaten.

Preventie

We hoeven bijgevolg niet zo fatalistisch te zijn. U weet wel: Er is aan alzheimer toch niks te doen, want het zit vooral in de genen. Preventie is wel degelijk mogelijk. Een internationaal team van dementiespecialisten bracht aan de hand van uitvoerig en grondig literatuuronderzoek de huidige preventiemaatregelen in kaart. De bevindingen werden gepubliceerd in het prestigieuze Britse medische weekblad The Lancet van 30 juli 2020.

Volgens The Lancet kunnen we ons risico op dementie met 40 procent verminderen. Per honderdduizend demente Vlamingen zouden we er veertigduizend kunnen vermijden. Op voorwaarde dat we de preventiemaatregelen ter harte nemen. Dat is toch niet niks? De auteurs geven aan op welk moment in het leven de maatregelen het meeste doeltreffend zijn. Blijkt dat dementiepreventie al in de jeugd begint.

Het lijstje ziet er als volgt uit:

• Jonge leeftijd: Essentieel is een goede opleiding. Mensen met een lage opleiding hebben 7% meer kans om later dement te worden. Hoe hoger je opgeleid bent, hoe lager de kans op dementie.
• Midlife (<45 jaar): Gehoorverlies verhoogt de kans op dementie met 8%. Hersentrauma verhoogt de kans met 3%. Hoge bloeddruk met 2%. Zwaarlijvigheid met 1%. En alcoholconsumptie (meer dan 21 consumpties per week) ook met 1%.
• Het latere leven (>65 jaar): Roken verhoogt de kans op dementie met 5%. Depressie met 4%. Leven in isolement ook met 4%. Te weinig bewegen met 2%. En suikerziekte met 1%. Tot slot doet luchtvervuiling de dementiekans toenemen met 2%.

Nu tellen we alles op: 7+8+3+2+1+1+5+4+4+2+1+2 = 40. Mensen met een gedegen opleiding, zonder gehoorschade noch hersentrauma, met een normale bloeddruk en gewicht (en dus minder kans op diabetes), die niet roken, matig zijn met alcohol en regelmatig de benen strekken, goede sociale contacten onderhouden — waardoor de kans op depressie ook afneemt — en in een buurt wonen met redelijk zuivere lucht, lopen — in theorie althans — 40% minder risico om later dement te worden. Dat mogen we toch niet laten liggen. Temeer omdat de meeste voorwaarden om bovenstaand lijstje af te vinken, doenbaar zijn.

Oorzaak of gevolg?

Een actieve geest tot op hoge leeftijd kan alzheimer afremmen, maar krijgt geen extra punten. Twee maatregelen had ik verwacht, maar staan niet in het lijstje: ‘slecht slapen’ of ‘te veel slapen, meer dan 9 uur’ en het gebruik van tranquilizers. Er is een duidelijke link tussen slaapstoornissen en dementie. Toch kunnen onderzoekers geen oorzakelijk verband vinden. Slaapstoornissen op oudere leeftijd zouden een vroeg symptoom van dementie kunnen zijn en geen oorzaak. Het chronische gebruik van tranquilizers (u weet wel, Temesta of Lexotan enz.) heeft de reputatie het dementieproces te kunnen versnellen. Ook hier kan oorzaak en gevolg verward worden. Slechte slapers nemen immers gemakkelijker slaap- of kalmeerpillen.

Vermijdbare risicofactoren

Veel van de vermijdbare risicofactoren vertonen een sociale gradiënt. Zwaarlijvigheid, roken, psychische problemen, sociaal isolement en weinig bewegen komen vaker of minder vaak voor naarmate de graad van opleiding daalt of stijgt. Ook de blootstelling aan luchtvervuiling is mede sociaal bepaald. Armere mensen wonen vaker dicht bij drukke verkeersassen en staan meer bloot aan fijn stof. Van fijn stof is bekend dat het de slagaders van hart en hersenen helpt dichtslibben. Fijn stof heeft het effect van ‘slechte’ cholesterol, zeg maar.

Dementie indijken door het vermijden van de risicofactoren is een hele klus. Je begint niet met de risicofactoren aan te pakken op het moment dat je geheugen in verval geraakt. Je begint met vaardigheden op te doen op school. Maak helmdracht verplicht en verbied alcohol onder de 18 jaar. Laat je bloeddruk controleren. Bloeddrukverlagers zijn de enige bewezen bescheiden maar effectieve medicatie tegen dementie. Promoot stoppen met roken. Gebruik een hoorapparaat en bescherm levenslang je gehoor tegen buitensporig lawaai of veel te luide muziek. Behoud sociale contacten doorheen het leven. Behandel depressie. De uitdaging is niet min. Eén op drie volwassen Belgen heeft hoge bloeddruk, 1 op 7 is zwaarlijvig, 1 op 5 rookt, ontelbaren zijn eenzaam en meer dan een miljoen Belgen slikken pillen voor depressie of angst. Levensstijlaanpassingen zijn tot op heden de beste optie. Ondertussen is het wachten op de wonderpil.