Buiten de Grondwet treden is de enige uitweg uit de crisis

‘België is financieel en structureel failliet’. Dat zei een waarnemer me deze week. Waar zitten de knopen in ons politiek systeem die naar dit structureel failliet leiden? Waar de structuur beslissen moeilijk maakt, is de begroting het slachtoffer. Structureel zijn er twee basisknelpunten: de macht van de partijvoorzitters en de vergrendeling. Iets anders dan buiten de Grondwet treden is niet meer mogelijk.

Belangrijke verkiezingen

‘De belangrijkste verkiezingen in dit land zijn niet de federale verkiezingen of de deelstaatverkiezingen, maar wel de verkiezingen van de partijvoorzitters.’ Dat schreven Hendrik Vuye en Veerle Wouters in Schone Schijn, Particratie wurgt democratie(2019-Uitgeverij Doorbraak). In dat boek beschrijven ze het ontstaan en de mechanismes van die particratie.

In 2015 schreef Ivan De Vadder in The power People (Borgerhoff & Lamberigts) dat partijvoorzitters een helikopterpositie hebben (p. 70). Ze zweven boven de regeringen, waarvan zij de ministers benoemd hebben. Vanuit die positie kunnen ze wegen op alle belangrijke dossiers. De partijvoorzitter benoemt niet enkel de ministers. Wie parlementslid wordt, wordt door de partij bepaald en betaald, schrijft De Vadder.

Politiek heeft een prijs

Voor meer gedetailleerde info over de partijfinanciering, moet je Bart Maddens zijn. Die schreef in 2019 De prijs van de politiek(2019 Lannoo Campus), over de financiering van partijen, maar ook van de verkiezingscampagne. Die regels geven de partijvoorzitters nog meer macht, want wie de eerste kandidaat op de lijst is, mag veel meer uitgeven dan wie een gewone kandidaat is.

Maddens beschrijft hoe de partijen onderling afgesproken hebben hoeveel ze mogen uitgeven voor verkiezingen. Eigenlijk een soort wettelijke kartelafspraak. Kwestie van elkaar niet dood te concurreren. Elke campagne wordt goedkoper, want het bedrag wordt niet geïndexeerd. Het geld en de macht blijft in de partij.

Volgens Vuye en Wouters is het met het huidige systeem wachten tot het volgende ongeluk. Dat ongeluk voltrok zich op 15 maart 2020. Toen was zelfs een pandemie een onvoldoende crisis om de partijbonzen te bewegen tot een Belgische regering. Dat het volk de vaudeville beu is, kan de partijvoorzitters weinig deren. Het geeft enkel angst voor de stembus.

Veranderen om te behouden

Naast de partijfinanciering die de particratie versterkt, is er natuurlijk de Belgische vergrendeling. De volkomen vastgelopen Belgische structuur. Mark Deweerdt schreef hier gisteren waarom een herunitarisering geen oplossing is. Het geeft een beeld van de bevoegdheidsversnippering.

Laat ons nu samen de analyse maken dat het Belgische politieke systeem blokkeert. Het status quo is dan geen oplossing. De paradox is dat wie België wil redden, het moet hervormen, maar niet durft omwille van partijen die verder willen regionaliseren. Ter plaatse trappelen zuigt ons enkel dieper in het moeras.

Confederalisme

Hedendaagse belgicisten zouden het confederalisme moeten omhelzen. Het is de enige oplossing om het koninkrijk te redden. Een confederatie, federatie met twee, of drie of vier. Maar geen van die voorstellen heeft een meerderheid.

De grondwet zit ook zodanig vergrendeld dat een vlotte aanpassing aan een nieuwe situatie quasi onmogelijk is. Daarbij zijn de vorige wijzigingen niet altijd even consequent en doordacht gebeurt. Een ingewikkeld land, met allerhande dubbele meerderheden, ondoorzichtige en loodzware structuren en een rigide systeem om een grondwet te wijzigen… een recept voor een catastrofe is het.

Het gevolg is een tekort op de begroting van 130% van het bbp of zo’n 60 miljard. ‘Moeten we dan tijd verspelen aan institutionele onderhandelingen?’ klinkt het snel. Het antwoord is ja. Een crisis doet de systeemfouten aan de oppervlakte komen. Veranderingen komen er door en na een crisis.

Vierde republiek

De situatie in België is vergelijkbaar met het einde van de Vierde Republiek in Frankrijk. Het systeem is op. In Frankrijk is men dan overgegaan op de Vijfde Republiek. Met een nieuwe grondwet, nieuwe regels, andere en aangepaste afspraken.

Wie België wil behouden zou best dat voorbeeld volgen. Een nieuwe grondwet stemmen, nieuwe afspraken maken om de politiek in dit land te organiseren. Die nieuwe grondwet moet dan door verkiezingen of een referendum geplebisciteerd worden.

Hervorming

Alles wat nodig is voor een grondige grondwetshervorming ligt al jaren op tafel: een lichte en efficiënte staatsstructuur, homogene en duidelijk afgebakende bevoegdheden, financiële verantwoordelijkheid van de deelstaten, objectivering van de transfers. Daarnaast de nodige politieke hygiëne: depolitisering van de administraties, afschaffing van de kabinetten, herzien of afschaffen van de wet op de partijfinanciering, de wet op verkiezingsuitgaven aanpassen of schrappen, kleinere kiesomschrijvingen.

Maar terwijl ik dit schrijf, besef ik hoe onmogelijk dat is. De verschillen tussen de landsdelen zijn politiek en sociaaleconomisch gewoon te groot geworden. Franstaligen zijn bang dat ze te veel zullen verliezen bij een verbreken van het status quo.

België/Vlaanderen

Als die verandering in België niet kan, dan moet het Vlaams Parlement het voortouw nemen. De Vlaamse regering kan dan eindelijk eens gaan voor een ‘wervend project’. Een toekomst voor Vlaanderen.

In 1999 gaf het Vlaams Parlement een voorzet door vijf resoluties over de staatshervorming goed te keuren. Niet dat de goedkeurende partijen zich in Belgische onderhandelingen daar veel van aantrokken. Maar er bleek wel een ruime gedeelde toekomstvisie te zijn in dat Vlaams Parlement.

Mevrouw Homans, voorzitter van het Vlaams Parlement, het lijkt me tijd om die oefening eens over te doen. Met dat resultaat kunnen dan gesprekken aangeknoopt worden. Wordt dat niets, dan is een volgende stap een Vlaamse Grondwet. Vlaanderen heeft die bevoegdheid. Wat houdt ons tegen?

Meerwaarde van België?

Er is in Vlaanderen een groeiende groep kiezers die stemmen voor partijen die meer Vlaanderen en minder België willen. Misschien kunnen de Vlaamse parlementsleden een antwoord geven op de vraag van die kiezers: wat is de meerwaarde van België voor de Vlamingen? Als die klein tot onbestaande is, trek dan uw conclusies.