Na de eerste rechtstreekse verkiezingen van het Europees Parlement (1979) werd Guido Naets door de eerste voorzitster, de Française Simone Veil aangezocht als perschef, daarna directeur informatie. De keuze voor een Vlaming op die post was zeker niet vanzelfsprekend. Naets bleef vijftien jaar in die functie. Hij was ooit in Vlaanderen zeer bekend als Mister Europe, toen hij tussen 1962 en 1980 ‘Europa deed’ op radio en televisie.* Luc Pauwels sprak uitvoerig met hem.

Drie strategieën

In je magistrale, vijfdelige reeks over Europa, in 2016 op Doorbraak, stel je drie strategieën voor om het EU-project te redden: (1) De instellingen grondig saneren, (2) Het beleid focussen op het essentiële en het juiste, (3) De burger betrekken bij het proces. Zijn die vandaag nog geldig? Heeft corona iets toegevoegd aan de crisis van de EU, iets duidelijk gemaakt?

Guido Naets: ‘De EU heeft de voorbije maanden geen goede beurt gemaakt. En haar instellingen liggen niet echt wakker van hun dalende populariteit. De opkomst voor de verkiezingen voor het Europese Parlement – toch een goede graadmeter – daalde van 62% in 1979, naar 42% in 2014, zeven verkiezingen later. Alleen in 2019 kwam er een opstoot naar 51%.

De periodieke Eurobarometers trachten een vinger aan de pols te houden maar er lijkt veel wishful thinking bij te zitten. Zo wist de meest recente Eurobarometer (09/06/2020) alleen van Italië te melden dat bijna de helft van de ondervraagden dacht dat de EU in de coronacrisis niet voldoende had gedaan. Van een understatement gesproken. De Europese instellingen zijn manifest in gebreke gebleven. Zelfs inzake de elementaire regels van de gemeenschappelijke markt, het vrij verkeer van personen en goederen, leek de EU er in te berusten dat de lidstaten in hun eentje de grenzen sloten.

De Commissie bleef doorheen de hele coronacrisis hardnekkig zweren bij de New Green Deal, haar steeds minder populaire klimaatplan. De Eurobarometer meent zelfs te weten dat één op drie Europeanen denkt dat de strijd tegen de klimaatverandering na de pandemie nog meer prioritair zal worden.’

Wie spreekt voor de Unie?

De tussenbalans voor Ursula von der Leyen, nu een jaar in functie, is niet zo positief?

‘Ik vrees van niet, al moet gezegd dat de dochter van Ernst Albrecht, de vroegere directeur-generaal Concurrentie van de Europese Commissie, onder een ongelukkig gesternte is moeten starten. Ze moest in extremis opdraven omdat Manfred Weber, de christendemocratische ‘Spitzenkandidat’ (die het nochtans bij de Europese verkiezingen van juni 2019 overtuigend had gehaald had op de Nederlandse socialist Frans Timmermans) door Macron brutaal was afgeserveerd. Weber werd uiteindelijk door een toegeeflijke Angela Merkel teruggetrokken en nam genoegen met het EVP-fractievoorzitterschap.

De Commissie telt na de Brexit 27 leden, een klein Parlement op zich. En dan is de positie van de commissievoorzitter in de Europese pikorde nog verzwakt door de aanstelling van een (vaste) Voorzitter van de Europese Raad, thans Charles Michel, door de media steevast maar onterecht ‘Voorzitter van  de Europese Unie’ genoemd. Op Euraktiv werd recent de vraag gesteld wanneer Michel zou worden afgeserveerd.

Daarnaast is er nog de semester-beurtvoorzitter van de Raad van Ministers, vanaf 1 juli 2020 Duitsland. En dan is er nog de ‘Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands en Veiligheidsbeleid’, thans de gewezen Parlementsvoorzitter Josip Borell. De voorzitter van het Hof van Justitie, de eminente Leuvense jurist Koen Lenaerts is een andere sleutelfiguur, die moet toezien op de voorrang voor het unierecht op het nationale recht. Cruciaal is ook de Europese Centrale Bank met Christine Lagarde aan het hoofd. Met wie moeten Trump of Xi Jinping in godsnaam spreken?

De machine van De Gaulle

‘Von der Leyen heeft het voorwaar niet gemakkelijk. Dat was destijds voor Jean Monnet (1888-1979) duidelijker als voorzitter van de ‘Hoge Autoriteit’, de executieve van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. De EGKS was gekopieerd van de Hohe Ruhrbehörde/Haute Autorité de la Ruhr, die na de oorlog namens de Westelijke Geallieerden de Duitse kolen- en staalindustrie bestuurde. De EGKS zou dat beleid op Europese schaal voortzetten en de Duitse Bondsrepubliek zodoende in de vaart der volkeren opnemen.

Na dat succes ging men op hetzelfde elan voort met het Plan Pléven voor een Europese Defensiegemeenschap (EDG), dat echter in de Franse Assemblée werd getorpedeerd door communisten en gaullisten. Duitsland werd dan maar in de NAVO opgenomen, terwijl de Europese integratie versukkelde. Tot in 1957 de EEG en Euratom werden opgericht en de Hoge Autoriteit de Commissie werd die we nu kennen, voor De Gaulle gewoon “un machin”.

Na zijn EGKS-mandaat had Monnet in 1955 het Actiecomité voor de Verenigde Staten van Europa opgericht dat decennia lang het Europees proces zou sturen en begeleiden. Dat proces was dus geen automatisme, het werd meesterlijk geregisseerd.’

Monnet, maar toch ook Coudenhove-Kalergi?

‘De Oostenrijkse diplomatenzoon Richard Coudenhove-Kalergi (1894-1972), heeft in het interbelllum met zijn Paneuropese Unie een grote rol gespeeld. Die Unie richtte hij op met Otto von Habsburg, de zoon van de laatste Habsburgse keizer. Vele grote namen uit de Europese politiek zijn er gepasseerd: Charles De Gaulle, Aristide Briand, Konrad Adenauer, maar ook Albert Einstein, Thomas Mann en Salvador de Madariaga. Een eeuw geleden was er voor de Europese eenmaking een thans niet meer voorstelbare geestdrift. Na de opkomst van het Actiecomité van de meer praktisch en economisch ingestelde Jean Monnet bleek Paneuropa tot op vandaag toch een andere biotoop aan te spreken.

Op het hoogtepunt van de invasie van Europa, na Merkels “Wir schaffen das”, reed Coudenhove (met zijn Japanse moeder) over de tong, toen bepaalde middens in zijn Praktischer Idealismus uit 1925 voedsel meenden te vinden voor een gigantisch Europees complot tot rassenvermenging, ‘Umvolkung’ van Europa en vernietiging van de westerse beschaving. ‘Gefundenes Fressen’ maar te gek voor woorden, voor wie enigszins met de mans gedachtegoed vertrouwd is.’

Europa ja, EU nee

Toch is er iets misschien iets van blijven hangen bij de mensen. Hoe vaak hoort men niet, ook op Doorbraak: ‘Pas op, we zijn niet tegen Europa, wel tegen de Europese Unie’.

‘De EU is wat ze is: het resultaat van tientallen jaren van samenwerking en integratie, van boordevol idealisme en hard labeur van vele duizenden. Veel mislukkingen ook (zie de EDG), misrekeningen (de Britse toetreding was achteraf gezien een verschrikkelijk tijdverlies, maar zou zonder de brexit een historisch gebeuren zijn geweest). Het rechtstreeks verkozen parlement was misschien niet zo doeltreffend als het oude parlement met zijn dubbelmandaat. Vergissingen ook: de hardnekkige pogingen van in de jaren 1960 al, om Turkije te doen toetreden of een soort Eurabië te doen ontstaan.

Het is mensenwerk, met veel chantage tussen lidstaten. En machtsmisbruik, waar sommige landen beter mee wegkomen dan andere. Duitsland hoefde zich lange tijd geen zorgen te maken over de EMU-normen, Frankrijk al helemaal niet en Spanje kan tot op heden ongestraft verkozen Catalaanse politici in de bak steken of verbannen. Polen en Hongarije worden steevast door Commissie en Parlement met hel en verdoemenis bedreigd terwijl België wegkomt met politieke benoemingen in het zogenaamde Grondwettelijk Hof.

Vergeten we ook de machtsmisbruiken niet. Het kleine Luxemburg mocht al drie keer een Commissievoorzitter benoemen (Gaston Thorn, Jacques Santer en Jean-Claude Juncker) die met al hun verdiensten er toch ook voor zorgden dat het Groothertogdom een soort belastingparadijs kon blijven. Commissie en Parlement hebben zich te nadrukkelijk aan het lobbywezen van multinationals onderworpen en ook te veel invloed toegekend aan NGO’s die zich tot echte subsidieslurpers hebben ontpopt. De foutenlijst is lang…

Van nul beginnen is onmogelijk

Is het Europees landbouwbeleid niet het spreekwoordelijk voorbeeld van wat er is misgelopen?

‘Dat wil ik toch sterk nuanceren. Vooruitziende figuren als Sicco Mansholt hebben op geniale wijze kansen gegrepen om de integratie, de verstrengeling van de economieën, vooruit te helpen. Ik begrijp je vraag omdat het gemeenschappelijk landbouwbeleid gedurende decennia het Europese debat beheerste en het leeuwendeel van de begroting opslokte.

Maar zonder dat door velen verfoeide landbouwbeleid (de eerste politieke beslissing van het verkozen parlement in 1979 was de verwerping van de begroting 1980 omdat er teveel geld naar landbouw ging!) zou er geen verkozen parlement zijn geweest, geen parlement dat met de Raad van Ministers volwaardig medewetgever is, geen Economische en Monetaire Unie, geen euro… Het eerste verkozen parlement had de historische dialectiek van het gemeenschappelijk landbouwbeleid niet door en zaagde spreekwoordelijk de tak af waar het op zat.’

Doen we dat nu niet opnieuw?

‘We kunnen het Europese bord, waarop sedert 70 jaar het verhaal van de EU geschreven is, niet afvegen om dan een nieuw verhaal te beginnen. Daarvoor geeft de geschiedenis ons geen tijd. Twee landen met elk 1,4 miljard inwoners zijn hun ‘eeuw van de vernedering’ ontgroeid en steken nu de Verenigde Staten, de onbetwistbare wereldleider van de voorbije eeuw naar de kroon. Wat een waanidee om alle naoorlogse integratie-inspanningen als waardeloos af te doen.

Men had andere accenten kunnen leggen, inderdaad, en dat doet men voortdurend. Men heeft misschien teveel de nadruk gelegd op wat we gemeenschappelijk hebben. Alsof de nationale identiteiten er niet toe doen. De twee aspecten moeten immers aan bod komen: “E pluribus unum”, was de leuze van de Founding Fathers van de VS in de achttiende eeuw. Voor de EG is het motto sedert 2000 “In varietate concordia”, “Eendracht in verscheidenheid”.

“Als het te herdoen was, zou ik met cultuur (welteverstaan onze gemeenschappelijke cultuur) beginnen”, zou Jean Monnet ooit gezegd hebben. Als men in 1950 met “gezondheid” was begonnen in plaats van met kolen en staal, zouden we de huidige pandemie anders hebben aangepakt. De Europese instellingen zijn bijna 70 jaar oud, de Europese Unie – de nieuwe koepelnaam sedert het Verdrag van Maastricht – nu ook al 30 jaar.

Honderd jaar Europese eenheidsgedachte

Over negen jaar kunnen we de honderdste verjaardag vieren van het plan voor de Europese Unie dat de Duitse en Franse ministers van Buitenlandse Zaken Gustav Stresemann en Aristide Briand (Nobelprijs voor de vrede 1926) samen ontwierpen en op 1 januari 1929 in Genève in detail presenteerden. Briand, lid van de Paneuropese Unie, zag in de EU een soort Verenigde Staten van Europa.

Winston Churchill pleitte na de Tweede Wereldoorlog in Zurich voor “a kind of United States of Europe”. Het is sterk dat Briands complete blauwdruk van de Europese Unie op Wikipedia of de officiële webstek van de EU niet te vinden is. Op de top van Parijs van 1974 werd Leo Tindemans ermee gelast een rapport op te stellen over de omvorming van de Europese Gemeenschappen tot een Europese Unie. En kijk, ook het rapport Tindemans van 1976 refereert niet eens aan Briands blauwdruk van 1929. Tindemans wou met een verwijzing naar Briand allicht niet te idealistisch overkomen.’

Sullen

Hoe zou het toch komen dat veel Vlamingen nu de pest hebben aan de EU, er meteen aan toevoegend dat ze wel voor Europa zijn?

‘Dat is inderdaad heel raar. Elke Vlaming kent die ene zin uit het opstel van August Vermeylen over Vlaamse en Europese Beweging uit 1900: “Vlaming zijn om Europeër te worden”. De ontwikkeling van die twee identiteiten zou hand in hand moeten gaan. Maar veel Vlamingen willen vandaag geen van beide: talloze zogenaamde culturo’s moffelen hun Vlaamse identiteit weg – als ze er zich al niet om schamen. Opkomen voor Europa is in de ogen van globalisten al helemaal “not done”. Zou het waar zijn, wat Tindemans zich in zijn memoires over de Vlamingen afvroeg (blz. 393): “Hoe is het in godsnaam mogelijk dat de Vlamingen zulke sullen zijn? Want het zijn soms echt sullen”.

De Vlamingen hebben het inderdaad steeds weer bewezen. Na de brief van Jules Destrée “Sire, il n’y a plus de Belges” (1912) en zijn oproep tot de Walen om hun eigen boontjes te doppen, omdat de Vlamingen toch de politieke meerderheid in België zouden veroveren, gingen de Vlamingen zélf voor zelfbestuur ageren. Simpel voor de Walen die meteen “demandeurs de rien” werden.

En toen de Waalse agitator Claude Eerdekens , “de rode tsaar uit Andenne”, eind jaren 1980 die Vlaamse meerderheid dacht te kunnen decimeren door de meest extreme Vlaamse partij elk zeggingsrecht te ontnemen wegens vermeend racisme, kon de “Vlaamse” Groen-politicus Jos Geysels dit plan vertalen in een cordon sanitaire dat tot op heden door bijna alle Vlaamse partijen wordt omarmd. Ja, Vlamingen zijn soms sullen en staan blijkbaar graag aan de “verkeerde kant van de geschiedenis”.’

Vlamingen boven

‘Nochtans hebben Vlamingen ook in Europese zaken lange tijd het voortouw genomen. Laat me herinneren aan Walter Kunnen, Hendrik Brugmans, Fred Bertrand, Staf Vermeire, Frans de Hoon en vele anderen die van in de jaren 1960 hun beste krachten gaven aan de Beweging voor de Verenigde Staten van Europa, aangesloten bij de Unie van Europese Federalisten.

De BVSE was een soort Vlaams comité-Monnet, met een eigen blad, Europa-Een, en een jaarlijkse hoogmis, de Europese Eresenaat waar alle grote namen uit de Europese politiek opdaagden, voor steeds meer Vlamingen, ooit nog 500. Op de 50ste zitting van die Eresenaat in 2011, spraken Herman van Rompuy, Leo Tindemans, Otto von Habsburg en Matthias Storme, maar we kregen slechts één tiende van het deelnemersaantal van vroeger op de been!

Ooit waren de Europese Beweging, AEF, UEF e.a. machtige verenigingen. Europakringen bloeiden alom. Aan universiteiten regende het doctoraat- en licentiaatscripties over Europese thema’s. Daar is vandaag niet veel van overgebleven, al trachten sommige van de 751 verkozen parlementsleden in beeld te komen. De EU heeft sedert de pioniersjaren echt greep op het beleid van de lidstaten gekregen, maar heeft de weg naar de harten en de geesten van de burgers verloren.’

Westelijke Balkan

Zal de toetreding van nieuwe lidstaten aan die rampzalige ontwikkeling iets veranderen?

‘Laat ons hopen dat de voorstanders van toetreding van Turkije (sedert 1999 officieel kandidaat) hun waanidee laten varen, nu steeds duidelijker blijkt dat het regime van Ankara totaal onverenigbaar is met de waarden die bij ons aan de basis liggen. Van het vroegere Joegoslavië zijn Slovenië en Kroatië al lid, Servië, Montenegro en Noord-Macedonië zijn ook al erkend. Maar ik hou mijn hart vast voor een toetreding van Noord-Macedonië, Bosnië-Herzegovina en zeker van Kosovo, laat staan Albanië. Dat is (gelukkig) ook de mening van de Franse president, al vindt de Duitse kanselier de EU “niet compleet” zonder de westelijke Balkan.

Dat is natuurlijk koren op de molen voor hen die vinden dat Merkel het bedje spreidt voor moslimstaten, terwijl het aantal moslims in de EU nu al 13 à 16 miljoen bedraagt, per generatie vaak meer en meer geradicaliseerd; 5000 à 6000 onder hen zijn als jihadisten gaan vechten in Syrië. Als we dan ook nog eens moslimstaten binnen de EU krijgen, is het hek helemaal van de dam.

Europa is niet alleen een geografisch aanhangsel van Azië, maar ook van Afrika. De bevolking van het zwarte continent zal tegen 2050 verdubbelen tot 2.2 miljard. Deze gigantische bevolkingsdruk aan onze zuidergrens, op slechts een paar uur roeien van Gibraltar, tart elke verbeelding.’

Bund of Länder?

Daaraan te verhelpen moet echt een van de prioriteiten van de EU zijn. Is een van de grondoorzaken van het gebrekkig functioneren van de EU niet dat men te veel het Amerikaanse voorbeeld voor ogen had van een volledig symmetrische federale opbouw, i.p.v. zich te laten inspireren door de Europese Rijksgedachte, van Karel de Grote tot de Donaumonarchie, die een asymmetrische en daardoor veel soepelere structuur inhoudt?

‘De Rijksgedachte is inderdaad een boeiende Spielerei. Otto von Habsburg, die zijn jonge jaren doorbracht in het kasteel van Ham in Steenokkerzeel was deze gedachte uiteraard zeer genegen. Maar we kunnen na al die jaren eenmaking en vestiging van de Unie niet meer gaan experimenteren. We hebben nu in de EU een Tweekamerstelsel, met een Raad van Ministers als Statenkamer en een verkozen Parlement als Volkskamer. Er is ook nog het Comité van de Regio’s en een Economisch en Sociaal Comité. Dus een soort Vierkamerstelsel!

Ik zie in de toekomst meer naties in Europa “staat” worden: Vlaanderen, Catatonie, Schotland dat is echt wel voor de ‘long run’. Voorlopig gaat het er om, dat de EU de lidstaten (na de rampzalige brexit) aan boord houdt en opnieuw aansluiting vindt bij de burger. Maar dat zal niet gemakkelijk zijn, nu veel landen vechten voor hun eigen overleven en de EU het moet doen met een begroting van 1% van het BBP (terwijl de meeste lidstaten boven de 50 % zitten). Hoe we vanuit die 1% alle verwachtingen kunnen inlossen, dat is de grote uitdaging voor de eerstkomende jaren.

Een lichte verhoging van dat procent door een nieuwe Meerjarenbegroting is tot nog toe mislukt. Deze 1% moet het steunpunt zijn waarop de EU met een gigantisch hefboomeffect de vele honderden miljarden euro’s wil mobiliseren voor de post-coronarelance. Het Bundesverfassungsgericht heeft daar, tot genoegen van de vier “vrekkige landen” (Nederland, Zweden, Oostenrijk en Denemarken; ik zou ze eerder “zuinig” noemen) een stokje voor gestoken.’

Rob Heirbaut, die al bijna 20 jaar als Europaverslaggever van de openbare omroep in de voetsporen staat die ik er ooit zette, spreekt nog om een andere reden van een Duitse tijdbom. Het Duitse Grondwettelijk Hof heeft niet alleen de quasi onbeperkte leningcapaciteit van de ECB en haar inkoopprogramma voor nationale waardepapieren in vraag gesteld, maar ook de voorrang van het Europees Unierecht betwist. In alle federale staten geldt als regel ‘Bundesrecht bricht Landesrecht’, maar het moet wel goed gemotiveerd zijn….

Zolang Merkel in Duitsland aan het roer staat, zal het allemaal wel blijven lukken, maar daarna? In elk geval: de Europese politiek wordt de komende maanden en jaren cruciaal en de Duitse politiek is daarvoor “des Pudels Kern”.’