Haatmail, havenots en BV’s

Na de uitspraak van Bart Peeters over Bart De Wever – ‘dat noem ik geen politiek’ – of het satirische scheldlied van zanger Daan over diezelfde N-VA-voorzitter, kregen beide Vlaamse kunstenaars massa’s haatmail. ‘Zangers moeten zingen, auteurs schrijven, en zich ver weg houden van de politiek’, was de teneur van vele deelnemers aan krantenfora. Een zinloze stelling. In een democratie heeft iedereen recht op een mening. En zolang die niet aanzet tot haat of geweld en van een zekere minimale stijl getuigt, is daar niks mis mee.

Maar door de meningen van pakweg Milow, Daan, Lanoye of Peeters, ontstaat het beeld dat de hele Vlaamse cultuurscene tegen de N-VA in het verweer gaat. Na het KVS-verzet ‘Niet in onze naam’, waarvan het NTGent van Wim Opbrouck zich distantieerde (DS, 21 jan.), net als de gevierde acteur Koen De Graeve (DS, 19 maart), heeft de belgitude zijn nieuwe helden.

Gewone burgers
Tineke Beeckman, VUB-filosofe en lid van de Gravensteengroep, mengde zich in het debat. Een échte kunstenaar neemt beter niet deel aan het debat, maar plaatst zich daarbuiten. ‘Als kunst een politieke rol speelt, dan bestaat het antiburgerlijke van de kunstenaar erin dat hij de bestaande machtsverhoudingen wil contesteren.’ De kunstenaar wordt maar interessant ‘als hij een anti-autoritaire houding aanneemt’. Alleen zo draagt hij zinvol bij tot cultuurkritiek. (DM, 18 aug.) De filosofe vindt het best kunnen dat kunstenaars ook politieke kritiek hebben, maar dan ‘als gewone burgers die deelnemen aan het publieke debat. Hun uitspraken hebben niet meer profetische, poëtische of morele kracht dan de woorden of daden van anderen, ook al krijgen ze meer media-aandacht.’

Tom Naegels erkende als ombudsman van De Standaard dat een bepaald soort kunstenaars met eerder Belgische opinies nogal vaak het woord kreeg, en dat woord niet altijd even correct gebruikte. Maar ook omgekeerd wijst hij met de vinger naar de havenots, de niet-columnisten die geen plaats krijgen op het krantenpapier, en daarom soms te gortig hun opinie – of gal – spuien op publieke internetfora. Naegels: ‘Mogen BV’s dan wél beledigen? Nee. Alleen werkt er daar een andere krantenregel: een bekend iemand die iets opmerkelijks doet – zoals het beledigen van de populairste politicus – is nieuws. Zijn of haar mening komt dus niet in de krant omdat ze als mening waardevol is, maar omdat ze nieuwswaarde heeft.’ Beeckman zou het er niet mee eens zijn.

Uiteindelijk leidde dit tot opgemerkte uitspraken bij de opening van het Theaterfestival van cultuursocioloog Pascal Gielen. Die veegde de cultuursector de mantel uit: de cultuursubsidies maken kunstenaars te afhankelijk. De Vlaamse kunstsector is te neutraal en te onmondig door bewust te dicht tegen de macht aan te schurken. ‘In tijden van oprukkend neoliberalisme en neonationalisme,’ stelt Gielen, ‘dwingen het kunstenbestel de compromisdiplomatie te verlaten en politiek stelling te nemen.’ Voor democratie en tegen populisme. Gielen is er immers van overtuigd dat het zogenaamde ‘neonationalisme actuele kunst altijd (zal) bestrijden’. (DM, 26 aug)

Te kleine overjas
Het hoge woord is eruit: de cultuursector leunt te nauw aan bij de macht – die postjes, lintjes en subsidies verdeelt (Beeckman) – en wil die macht nu niet deels ook worden uitgemaakt door ‘neonationalisten’? Net als bij de Nietinonzenamers van de KVS is ook hier de N-VA kop-van-jut. Angst dat Tuymans geen forum meer zal krijgen? Dat de Zomer van Antwerpen wordt afgeschaft door burgemeester De Wever? Dat het kunstonderwijs moet inboeten?

Bart Caron, Vlaams Parlementslid voor Groen! en in een vorig leven kabinetschef van cultuurministers Anciaux en Van Grembergen (VU/Spirit), kent de Vlaamse cultuurscene als geen andere. Gevraagd naar zijn standpunt stelt Caron – in zijn vrije tijd ook contrabassist bij Willem Vermandere: ‘Waarom zoveel artiesten fulmineren tegen de nationalistische politieke leiders? Er is veel emotie mee gemoeid, zeker in het artistiek milieu. Irrationeel dus. Het is vooral een principiële antinationalistische houding: kunst kent geen grenzen. Kunst is de facto internationaal gericht en dat botst met het nationalisme.’ Zijn kunstenaars dan anti-Vlaams? ‘Nee, dat denk ik niet. Ze erkennen dat Vlaanderen een realiteit is, een interessante zelfs. Alleen willen ze niet binnen die grenzen blijven maar er uit breken. Vlaanderen, en zeker het Vlaams-nationalisme, is als een overjas die twee maten te klein is. Je kan er wel in, maar die voelt zeer oncomfortabel aan. Na een tijdje ga je je er mateloos aan ergeren. (…) Dat de figuur van Bart De Wever daarbij vaak in het vizier komt, is niet meer dan logisch. Hij is een charismatische leider en de emanatie van dat denken, uitdrukkelijk en zelfverklaard conservatief. Maar het gaat niet om de persoon van De Wever, wel om de voorzitter van die partij. Charisma lokt felle reacties uit bij tegenstanders.’ Of nog: hoge bomen vangen veel wind.