Herfsttij van Merkel

De ‘fat years’ van de Duitse economie blijken langzamerhand op hun einde te lopen. Ieder jaar dient de hoogste Adviesraad voor de jaarlijkse beoordeling van de Duitse economie haar verslag bij Bondskanselier en Minister voor economische zaken in. Deze vijf topeconomen hebben op 7 november hun prognose 2018/19 voorgelegd. Zij zien het duidelijk somber en hebben hun groeiprognose van 2,3% van begin dit jaar naar 1,6 % gecorrigeerd. 

De redenen zijn niet verrassend en hangen samen met de ontwikkelingen op vlak van wereldeconomie, handelsconflicten, crisis van de automobielindustrie, problemen op de arbeidsmarkt en moeilijkheden van bedrijven om tegen deze achtergrond de capaciteit van hun productie uit te bouwen. Dit alles zal een voelbare impact hebben op het instromen van belastinggeld. Deze meevaller had het voor de toenmalige minister van Financiën, Wolfgang Schäuble, vergemakkelijkt om zijn begrotingen met een ‘zwarte nul’ af te sluiten. Die ‘zwarte nul’ was jarenlang het credo van Schäuble: geen schulden maken, terwijl men geen overschot kan opbouwen.

Blijft de gulle sociale politiek van de ‘GroKo’ betaalbaar?

Een periode van economische stagnatie zal nog op een ander probleem botsen. In tegenstelling met het algemene beeld van Angela Merkel als een bezuinigingskanselier, toonden de coalities van CDU met SPD een stijgende tendens tot royale uitgaveprogramma’s. Dit uit zich vooral in gulle familiebijslagen en een nieuw pensioenpakket, besloten door het kabinet op 9 november. Alleen het laatste zal de Duitse burger tijdens de jaren van 2019 tot 2025 30 miljard euro meer kosten en, rond 2030, een bijbetaling van 45 miljard euro uit de staatskas eisen.

Het pakket houdt in: een pensioensverhoging voor vrouwen die voor 1992 een kind gekregen hebben (‘Mütterrente’); een verhoging van het brugpensioen en een bevriezen zowel van de hoogte van de pensioenbijdrage als van de hoogte van de uitkering.

Al in 2014 had de laatste Grote Coalitie (‘GroKo’) een beslissing gedeeltelijk teruggedraaid die een latere instap in de pensioenleeftijd voorzag. In 2007 was besloten, stapsgewijs, van 2012 tot 2025 het begin van de pensioenleeftijd van 65 tot 67 jaar op te trekken. In 2014 heeft de toenmalige CDU/SPD-regering aan deze regeling de mogelijkheid toegevoegd, dat iemand na 45 jaren bijdrage al met 63 op pensioen mag gaan.

Met het perspectief dat vanaf 2020 een golf van ‘baby boomers’ uit het actieve werkleven zal stappen, word dit een bijzondere financiële uitdaging.

Het ‘sociale’ gezicht van Angela Merkel

Alles draait rond het sociale beleid van de CDU van Angela Merkel dat sterk aanleunt bij het programma van de linke SPD. Het sociale beleid van de SPD is uitgestippeld door het opkomend talent van de linkervleugel, Angela Nahles. Als minister voor Werkgelegenheid tijdens de periode 2013-2017 en als voorzitter van haar partij sinds april dit jaar, vertegenwoordigt zij de historische revolte in de SPD tegen het economische en sociale beleid van Gerhard Schröder.

Terwijl een ander verspreid beeld Angela Merkel aan de basis van de sterke Duitse economie ziet, is de basis van het Duitse succesverhaal in feite bij een SPD kanselier te zoeken. Gerhard Schröder durfde het aan om tussen 2000 en 2005 ingrijpende veranderingen in het systeem van de Duitse arbeidsmarkt en het sociale stelsel uit te voeren. Vooral de creatie van lageloonjobs, kortingen in het systeem van sociale uitkeringen (Hartz IV) en een politiek van loonmatiging, hebben de Duitse economie een langdurige boost gegeven.

Dit was telkens opnieuw een steek in het hart van de linke sociaaldemocraten. Bovendien denkt de SPD zich met een profilering in het kader van de ‘nieuwe armoede’ uit haar verkiezingsdepressie te kunnen heffen.

Angela Merkel is op zich een gedoodverfde ‘familiepoliticus’. Het zogenoemde ‘Elterngeld’ (67% betaling van het nettosalaris van een moeder of vader die besluit te stoppen met werken om hun kinderen op te voeden), had al in 2007 tot opschudding geleid. Naast het wettelijk aansprakelijk maken op een crèche plaats en het nieuwe voorstel om dit uit te breiden tot betaalde dagopvang, is ook de recente beslissing een ‘Baukindergeld’ (maximum 12.000 euro per kind en tijdens tien jaren nadat iemand een huis bouwt of koopt) uit te keren, een verdere stap naar een wereld waar de familie centraal staat. Dat maakte Merkel ook gevoelig voor andere sociale vraagstukken en uitermate tolerant tegenover de eisen van haar coalitiepartner.

Merkels erfenis: een verzwakking van de Duitse economie?

In Davos 2013 pleitte Merkel voor een sterkere samenhang tussen het sociale zorgstelsel en de concurrentiekracht van een nationale economie. Haar uitspraak, dat Europa slechts 7% van de wereldbevolking uitmaakt en 25% van het wereldwijde bruto nationaal product, maar voor 50% van de sociale lasten op wereldniveau moet opdraaien, was een duidelijk argument voor het feit, dat men eigenlijk niet meer kan uitgeven dan men ook ter beschikking heeft.

Of zij dit principe in haar regeringsbeleid voldoende respecteert, valt te bezien. In ieder geval wordt royaal in het Duitse spaarvarken gegraaid, terwijl andere problemen zoals, ontoereikende infrastructuur, stijgende huurprijzen, hervorming van het belastingstelsel… blijven aanslepen. De Frankfurter Allgemeine Zeitung heeft dan ook de herfst van Angela’s leiderschap gelinkt aan de herfst van de Duitse economie.