Het belang van klassieke talen in het onderwijs

De beste beslissing die ik waarschijnlijk ooit genomen heb, was om Latijn te studeren in het middelbaar. Zes jaar lang heb ik de werken van grote Romeinse dichters, denkers en staatslieden vertaald, van Caesar tot Ovidius, van Sallustius tot Cicero. De taalkundige en historische rijkdom die ik gedurende die tijd kon verwerven, is onbeschrijfelijk, en van onnoemelijke waarde gebleken voor mijn ontwikkeling en latere bezigheden. Het is dan ook met lede ogen dat ik de achteruigang van de klassieke talen in het onderwijs aanschouw. Te midden van een hyperkapitalistische obsessie met ‘nuttige’ vakken en een afkeer van vermeend ‘elitarisme’ kan het geen kwaad om de principiële argumenten voor het onderwijzen van de klassieke talen nog eens te hernemen.

Cultuur

In zijn essaybundel Parerga und Paralipomena oppert Schopenhauer de mogelijkheid dat onderwijs van Latijn en Grieks in de westerse wereld zou uitsterven en reageert daar met verschrikking op. ‘Indien het echt hiertoe zou komen, vaarwel mensheid!’, schrijft hij. ‘Vaarwel, nobele smaak en hoger denken! Het tijdperk van barbarij zal terugkeren, ondanks de spoorwegen, telegrafen en luchtballonnen.’ Barbaarsheid is de afwezigheid van beschaving, en kennis van de klassieke talen verschaft ons een middel om de intellectuele vruchten van de westerse beschaving doorheen tijd en ruimte te plukken, en dus de nodige lijm om haar bij elkaar te houden. Ze vormen het beste antidotum tegen de verloedering van de menselijke geest.

‘Latijn is niet alleen de sleutel voor de kennis van de Romeinse oudheid; het opent ook de middeleeuwen voor ons in elk land van Europa, en ook het moderne tijdperk tot ongeveer het jaar 1750.’ De westerse cultuur is een schatkamer, en Latijn verschaft ons toegang daartoe. Geschiedenis, cultuur, kunst: dit alles absorbeer je noodwendig wanneer je je onderdompelt in de taal van keizers en pausen. ‘Volkomen onbekend zijn met Latijn is zoals in een mooi land zijn op een mistige dag. De horizon is uitermate beperkt. Niets kan met klaarheid gezien worden behalve wat vrij dichtbij is; een aantal stappen verder is alles gehuld in obscuriteit. Maar de latinist heeft een breed uitzicht.’

Taal

De klassieke talen verbreden niet alleen de horizon, ze vormen ook de geest. Omdat ze zo complex zijn en grammaticaal compleet verschillen van de moderne volkstalen, dwingen ze de student om actief na te denken over wat hij schrijft. Ze bieden een vorm van mentale en taalkundige cultivatie. ‘Het is duidelijk dat het nabootsen van de stijl van de ouden in hun eigen taal, die zoveel superieur is aan de onze in grammaticale perfectie, de beste manier is om zich voor te bereiden op een bekwame en volmaakte uitdrukking in de eigen moedertaal. (…) Alleen door Latijn te leren schrijven begint men dictie als een kunst te behandelen.’

Ideeën

Maar taal is niet slechts een communicatiemiddel of kunstvorm, het hangt ook fundamenteel samen met de cognitieve structuur van onze geest. ‘De grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld’, zoals de beroemde leuze van Wittgenstein luidt. Nieuwe talen verschaffen ons toegang tot nieuwe ideeën, nieuwe manieren om naar de wereld te kijken. We leren nieuwe aspecten te zien van zaken die we al dachten te kennen. Zoals Schopenhauer schrijft:

‘Iemands denken varieert in overeenstemming met de taal die hij spreekt. Zijn ideeën ondergaan verse modificatie, een nieuwe bijtinting als het ware, bij de studie van elke nieuwe taal. Bijgevolg biedt een bekendheid met vele talen niet alleen veel indirect voordeel, het vormt ook een directe manier van mentale cultivatie door ideeën te corrigeren en te doen rijpen door hun veelzijdige aard en verschillende variëteiten van betekenis in de verf te zetten (…) bij het leren van vele talen worden ideeën steeds onafhankelijker van woorden.’

Elke rechtgeaarde conservatief zou op de barricades moeten staan om dit element van ons erfgoed te bewaren.