Het Catalaanse eindspel

De ‘plebiscitaire’ of ‘constituerende’ verkiezingen waarover nu druk wordt gespeculeerd zijn in feite gewone regionale parlementsverkiezingen. Wat deze een ‘plebiscitair’ karakter kan geven is dat meerdere partijen expliciet en ontegensprekelijk de onafhankelijkheid vooropstellen als eerste of enige doelstelling van de nieuwe legislatuur. Daarvoor is een breedgedragen politiek akkoord nodig over het vormen van een regering van nationale eenheid in Catalonië en een agenda voor het treffen van de noodzakelijke voorbereidingen voorafgaand aan een plechtige onafhankelijkheidsverklaring. De meest zuivere formule zou een eenheidslijst van independentisten kunnen zijn maar ook verschillende kieslijsten met identieke programmapunten zijn mogelijk. Behalen die lijsten vervolgens een absolute meerderheid van de stemmen en zetels dan ontstaat er een democratisch en internationaal homologeerbaar mandaat om de onafhankelijkheid te realiseren.

De onafhankelijkheidsbeweging voelt zich gesterkt door de opkomst en het resultaat van de stemming op 9 november. Een aantal cijfers maken duidelijk waarom. Die dag stemde 1,86 miljoen mensen vóór onafhankelijkheid. Bij de Catalaanse parlementsverkiezingen van 2012 gingen 3,6 miljoen mensen stemmen, een recordopkomst van een kleine 70%. Het gezamenlijke electoraat van alle unionistische partijen klokte toen af op 1,3 miljoen. De independentisten lijken dus aan het eindspel te beginnen vanuit een bijzonder sterke positie. Maar opgelet, een nieuwe recordopkomst van om bij de vier miljoen kiezers zou betekenen dat het ja-kamp nog minstens een enkele honderdduizenden extra stemmen moet verzamelen. Er is met andere woorden nog niets beslist, ‘hay partido’.

Ondertussen heeft de Catalaanse president Artur Mas een reflectieperiode ingelast. Op 25 november staat een groots opgezette meeting gepland waarin Mas zijn verdere plannen zal ontvouwen onder het motto ‘Temps de decidir, temps de sumar’ (‘Het is tijd om te beslissen, tijd om krachten te bundelen’). Ook de twee grote motoren van de onafhankelijkheidsbeweging, de Assemblea Nacional de Catalunya (ANC) en cultuurvereniging Omnium consulteren dezer dagen hun achterban. Bedoeling zou zijn om tegen half december een politiek akkoord af te dwingen over een gemeenschappelijk programma en eventueel een gezamenlijke kieslijst van independentisten. Eind februari of begin maart zou dat dan moeten uitmonden in een nieuw parlement met een ruime absolute meerderheid dat onmiddellijk kan beginnen met het voorbereiden van de Catalaanse Republiek. Het zou dus snel kunnen gaan.

Of toch niet. De twee kleine soevereinistische partijen, de christendemocratische Unió (UDC) en de eco-socialisten van ICV-EUiA, zouden willen temporiseren en stellen hun hoop op een ommekeer bij de Spaanse verkiezingen eind 2015 om een onderhandeld referendum mogelijk te maken. Unió heeft als einddoel het confederalisme en is intern verdeeld over de te volgen strategie. Confederalisme via een geleidelijke hervorming van de Spaanse grondwet, de positie van hun meest zichtbare dirigenten, of de onafhankelijkheid als noodzakelijke voorwaarde voor een eventuele confederatie tussen gelijken, de optie van vele basismilitanten. Vervroegde verkiezingen met als inzet de onafhankelijkheid zou de partijleiding dwingen om harde noten te kraken. Een scenario dat ook de directies van ICV-EUiA liever willen vermijden.

Maar echt essentieel voor het vervolmaken van het Catalaanse proces van nationale transitie is dat de twee grootste politieke formaties Esquerra Republicana (ERC; republikeins links) en Convergència i Unió (CiU) tot een akkoord komen. ERC is gehaast en de gemiddelde militant ziet de onafhankelijkheid liever vandaag dan morgen. De partij zet in op het vormen van een groot links front dat het politiek leiderschap ambieert en dat zonder omwegen de onafhankelijkheid moet realiseren. De regeringsformatie CiU is echter een kartel van de bovenvermelde Unió en de liberale Convergència (CDC), de eerder pragmatische beleidspartij van president Artur Mas. CDC heeft pas recent de omslag naar het independentisme gemaakt en pleit voor een bedachtzame en stapsgewijze voltooiing van het transitieproces via een – indien mogelijk – ordentelijke regeling met de Spaanse staat. Het verschil in stijl en tempo tussen CDC en ERC is niet nieuw en het wantrouwen is wederzijds. Als er geen vergelijk kan worden gevonden zou het hele proces wel eens kunnen ontaarden in een ordinair spelletje zwartepieten. Anderzijds, na het zoveelste dubbele ‘no’ van de Spaanse premier Rajoy – neen aan een bindend referendum en neen aan eender welke hervorming die Catalonië het recht toekent om over z’n eigen politieke toekomst te beslissen – rest er de Catalaanse formaties weinig anders dan definitief kleur bekennen: ‘partit o país’ (partij- of landsbelang).

In de volgende weken zal moeten blijken in hoeverre de verschillende standpunten kunnen worden verzoend. Vooralsnog lijkt het smeden van eendracht een onmogelijke opgave maar tegelijkertijd kan geen enkele soevereinistische partij het zich veroorloven om het nationale transitieproces te torpederen op een moment dat bijna twee miljoen Catalanen al symbolisch afscheid hebben genomen van de Spaanse staat.

Wordt vervolgd.

De auteur woont in Barcelona en is Master in de Vergelijkende en Internationale Politiek.

Foto: (c) Reporters