Het rode lint

Een Nederlandse politica met Turkse roots postte onlangs een livetweet over de bruiloft van een familielid. Op die video was te zien hoe de jonge bruid in een witter dan wit bruidsjurk de halay danste. Het is een traditie onder de Turken dat de bruid ook een rood lint om haar middel gebonden krijgt door een mannelijke familielid, meestal de vader of de broer. Het rode lint symboliseert de maagdelijkheid van de bruid. Ook ik heb een rood lint rond mijn middel gedragen op mijn trouwdag: het was een emotioneel moment toen mijn vader het lint rond mijn middel bond. We durfden niet in mekaars gezicht te kijken maar ik hoorde hem wel met een gebroken stem enkele gebeden prevelen. Zijn handen trilden en hij leek opeens kleiner alsof hij zich nederig en dankbaar opstelde tegenover zijn dochter die zijn eer niet had beschaamd. Niemand wilde dat ik trouwde maar gek genoeg wilde iedereen de tradities in ere houden. Een witte bruidsjurk, een rood lint en als bruid opgehaald worden in je ouderlijk huis beklemtonen de kuisheid van de Turkse vrouw. Correctie: de kuisheid van het meisje, want een vrouw ben je als je getrouwd bent en kinderen hebt. Niemand stelt de maagdelijkheid van de bruidegom in vraag. De maagdelijkheid van een jonge bruid wordt op die manier aan een breed publiek bekendgemaakt, een publiek dat eigenlijk niks te maken heeft met de seksualiteitsbeleving van een vrouw. We hebben dit soort vernedering allemaal in stand gehouden onder de noemer van traditie.

Maagdelijkheid als voorwaarde

Het was een anonieme Turkse account op Twitter die zijn afkeer uitte over deze, op het eerste zicht onschuldig lijkende, traditie. Hij of zij vond het een beschamende vertoning om duizenden kilometers verder van de ‘beerput van het Midden-Oosten’ het rode lint nog altijd als traditie te eren. Het bracht mij terug naar al die Turkse bruiloften in Limburg waar ik deze ouderwetse gebruiken zelfs toejuichte. Mijn moeder en ik keken altijd verwachtingsvol uit naar de komst van de bruid in de zaal. En elke bruid had een rood lint om haar middel. Vaak genoeg zeiden we dat een bruidsjurk pas volledig was als het lint om het middel van de bruid gebonden was. Onbewust hielden we een vrouwonvriendelijk en vrouwonterend systeem staande. Er was geen enkele vrouw die daar bedenkingen bij had. Want de maagdelijkheid van een meisje is een voorwaarde, iets evidents: je blijft maagd tot je trouwt, je bewaart jezelf voor je echtgenoot. En op je huwelijksnacht zorg je maar voor het bewijs van je maagdelijkheid, alsof je een bewijs vraagt van een transactie. Ik heb families geweten die tijdens de huwelijksnacht van hun zoon en schoondochter aan de deur wachtten op een bebloed laken om de eer van de familie te bewijzen. Het ergste van al was dat vooral de vrouwen van beide families (zowel van de bruid en de bruidegom) zo gebrand waren om het bewijs van de maagdelijkheid van de jonge bruid te zien. Mijn moeder en ik protesteerden vaak en vroegen die vrouwen of zij dezelfde vernedering hadden moeten ondergaan tijdens hun huwelijksnacht. En toch bleven ze altijd op de huwelijksnacht halsstarrig de wacht houden voor de slaapkamerdeur van het nieuwe koppel.

Opvoeding

In een tijd dat maagdenvliescorrecties in Europa routine-ingrepen zijn geworden en jonge vrouwen nog steeds niet mogen genieten van seks, is er dat ene verhaal van Eylül waar niet het patriarchaat wint maar de vrouw. Ze wint, maar komt er gehavend uit. Ik had Eylül leren kennen als een patiënte. Ze vertelde dit verhaal jaren geleden op haar ziekenhuisbed toen ik, als stagiaire-verpleegkundige, haar operatiewonde verzorgde.

Eylül was een jonge vrouw die opgroeide met de overwinningsverhalen op liefdesvlak van haar oudere broer. Burak was een knappe, slimme jongen die vaak met zijn Vlaamse vriendinnetjes thuiskwam. De vriendinnen mochten altijd blijven slapen. Soms gingen Eylül en Burak samen bowlen of naar de cinema en dan durfde Eylül te vragen hoe het was, seks hebben met iemand. Burak dronk dan langzaam van zijn bier en keek haar met een meewarige glimlach aan.

‘Het is niet seks hebben met iemand, Eylül, je bent intiem met iemand. En ik begrijp jou ook hoor: je bent achttien en je bent nieuwsgierig. Maar je bent een meisje en die verdomde regels binnen de Turkse cultuur laten het gewoon niet toe. Het is veel gemakkelijker om een man te zijn dan een vrouw.’

Eylül vond het fantastisch dat zij zo’n begripvolle broer had die zo open met haar sprak over seks. Haar moeder zei altijd dat ze de maagdencultus niet belangrijk vond maar er werd gewoon te veel verwacht van meisjes. Eylüls vader was de man met de twee petjes. In publiek was hij de grootste voorstander van vrouwenrechten, thuis was hij de vader die zijn zoon aanmoedigde om met zoveel mogelijk vrouwen uit te gaan want ‘éénmaal getrouwd is er geen plezier meer aan.’ De moeder van Eylül keek dan naar haar dochter en Eylül knikte dan: ze praatten vaak met hun ogen. Vaak zei ze tegen Eylül dat ze in haar huwelijk haar seksualiteit moest opeisen, dat ze moest genieten van seks. ‘Hoe dan?’ vroeg Eylül. In die tijd was Eylül het enige Turkse meisje dat seksuele opvoeding van haar moeder kreeg. Al haar andere vriendinnen wisten nog niet eens wat anticonceptie was en kwamen naar Eylül om te vragen of haar moeder het zag zitten met hen naar de gynaecoloog te gaan.

Eylül en Mete

Eylül werd negentien en werd voor de eerste keer in haar leven verliefd. Ze leerde Mete kennen en wist dat hij de ware was. Verliefdheid gaat altijd gepaard met passie en ze besloten intiem te worden. Het had haar veel pijn gedaan. Hoe kon ze genieten van seks als het iedere keer zoveel pijn gaat doen, dacht ze. Mete troostte haar en trok haar in haar armen. Hij voelde zich schuldig en probeerde het goed te maken door haar veel te knuffelen en haar tranen weg te kussen. Na een tijd gingen ze uit elkaar. Eylül dacht niet verder na over de gevolgen van deze breuk op vlak van eer. Ze was een jonge vrouw die opgroeide in Vlaanderen en dacht niet dat de jonge Turkse generatie nog zo geobsedeerd zou zijn met het maagdenvlies.

Burak observeerde zijn zus vaak en vroeg zich af hoe het met haar gesteld was na de breuk tussen haar en Mete. Hij nodigde haar uit om samen een voetbalwedstrijd te gaan kijken op café. Ze knabbelden op de gezouten nootjes en dronken lauw bier.

‘Nou, eeuh, gaat het terug een beetje met je, zus? Heb je nog iets gehoord van Mete?’

‘Nee, hoeft ook niet. We zijn als vrienden uit elkaar gegaan. Weet je, hij was mijn eerste liefde, we hebben vele mooie momenten gehad. Ik ben blij dat ik mijn eerste keren met hem heb beleefd: hand vasthouden, kussen, intiem zijn. Het was speciaal en hij was de meest zorgzame en attente vriend die je maar kan wensen.’

Het gezicht van Burak betrok na het horen van die woorden.

‘Je had je maagdelijkheid zo lang bewaard. Kon je niet wachten tot je getrouwd was?’

Eylüls wereld daverde op dat moment. Hoe kon haar broer, die zo open met haar sprak over intimiteit en seksualiteit, zoiets zeggen? Ze schaamde zich kapot. Het waren beschuldigende woorden die haar aan de schandpaal nagelden omdat ze haar hart had gevolgd. Alsof ze haar ‘driften’ niet had kunnen tegenhouden. Ze voelde zich minderwaardig, incompleet en gefaald nu ze haar broer had teleurgesteld. Niettemin was Burak het gesprek de volgende dag al vergeten. Voor hem had dit gesprek zelfs nooit plaatsgevonden. Maar Eylül was op haar hoede: haar held, die ze tot voor het gesprek, tot in de dood had vertrouwd was even erg als alle Turkse mannen die ze kende.

Opluchting

Enkele jaren later, als Eylül haar eerste stappen op de arbeidsmarkt zet na een opleiding Business Management, komt ze Cenk tegen. Cenk is een arbeider die uit een erg conservatieve familie komt. De twee worden op slag verliefd op elkaar. Toch is Eylül in het begin van de relatie terughoudend en vreest hij voor afwijzing omdat ze geen maagd meer is. Ze hebben het naar hun zin en na een halfjaar vraagt Cenk of Eylül met hem wil trouwen. Eylül wil dolgraag met hem trouwen. Op dat moment heeft ze twee opties: ofwel zegt ze het hem eerlijk ofwel gaat ze naar een arts voor een maagdenvliescorrectie. Kon ze maar met haar broer hierover praten of met haar moeder, denkt ze vaak in die tijd. Uiteindelijk besluit ze alles op te biechten aan Cenk. Waarom zou ze niet eerlijk zijn tegen de man van wie ze houdt? Cenk hield van haar zoals ze was. En ook al kwam hij uit een conservatieve familie, hij was zelf heel modern. Tot haar opluchting antwoordde Cenk met de juiste woorden: ‘jouw verleden is jouw verleden, alleen jij telt voor mij. Wat nou, maagdenvlies? Bestaat die obsessie nog altijd?’

De confrontatie

Ze trouwen en na de wittebroodsweken maakt Cenk haar het leven zuur. Ze begrijpt niet wat er gebeurd is met de man van wie ze hield en hoopt op verbetering. Ook in bed is hij agressief en doet haar pijn. Na een aantal maanden besluit Eylül hem te verlaten. De moeder van Eylül wil nog een laatste gesprek met haar schoonzoon aangaan, ze koestert nog altijd de hoop op een hereniging van het koppel.

‘Ana (vert.: moeder), doe geen moeite. Jouw dochter is eigenwijs en veel te modern. Ik had beter moeten weten.’

De moeder van Eylül moet even kuchen, de lucht is veel te droog. Wat onbeleefd van hem om zijn schoonmoeder niets aan te bieden! Ze antwoordt rustig: ‘ze is slim, mooi en ze werkt hard. Ze hield van je. Wat is het dat jullie zo uit elkaar heeft gedreven? Zeg het mij. Eylül zegt mij niks omdat ze mij geen verdriet wil aandoen.’

‘Houd op met die vragen, domme vrouw! Zal ik jou eens iets zeggen? Jouw dochter was geen maagd meer toen ze met mij trouwde! Daar heb je je antwoord, vertrek nu, dwaze trut!’

Heel even denkt de moeder dat ze een beroerte krijgt. Ze kan geen woord meer uitbrengen. Wat had haar dochter meegemaakt? Was ze verkracht en had ze het al die jaren voor haar verborgen? Ze was een goede moeder geweest, had hard gewerkt om een open relatie met haar dochter te hebben. Eylül kon voor alles bij haar terecht. Waarom had ze zo’n zware last al die tijd geheim gehouden?

In stilte staat ze op en vertrekt naar haar dochter. De rit naar het appartement van haar dochter lijkt eeuwen te duren terwijl het maar een kleine vijf kilometer is. Ze komt verwilderd en met rode ogen aan. Eylül krijgt bijna een hartverzakking als ze haar moeder in die toestand ziet.

‘Zeg mij dat je niet verkracht bent geweest!’, schreeuwt de moeder met een schelle stem die Eylül niet herkent.

‘Waar heb je het over, mama?’

‘Ik kom net van Cenk. Hij zei dat je geen maagd meer was toen je met hem trouwde. Zeg mij alsjeblieft dat je intiem bent geweest met iemand voordat je met Cenk trouwde. Dat je verliefd was op die persoon en dat je er zelf voor hebt gekozen, zeg het mij alsjeblieft, ik smeek het je!’

‘De smeerlap,’ denkt Eylül. ‘Probeert hij mij nu te raken via mijn moeder, via mijn maagdenvlies, via mijn eer?’ Om haar moeder te kalmeren besluit ze de waarheid te vertellen.

‘Ik was verliefd op Mete, we hebben er samen over gepraat. We hielden van elkaar. Ik ben niet verkracht en ik heb niets tegen mijn zin moeten doen. Ik heb er zelf voor gekozen, mama.’

De moeder kijkt haar dochter aan. Ze droogt haar tranen af met de mouw van haar hemd. Eylül schaamt zich en durft haar moeder niet aan te kijken. Ze zijn niet verder geraakt dan de hal van het appartement. Ze horen elkaars ademhaling. Eylül heft haar hoofd en kijkt naar haar moeder, ze lijkt kalmer. Ze vallen in elkaars armen en beginnen te huilen.

‘Ik ben niet boos, niet bang zijn. Het enige verwijt dat ik heb is dat je het niet met mij gedeeld hebt. Wat moet je je eenzaam gevoeld hebben, Eylül!’

Vernedering na champagne

Eylül droogt haar tranen als ik de laatste hand leg aan het nieuwe steriele verband op haar operatiewonde. Ik draal nog even in de kamer want ik wil haar in die toestand niet achterlaten.

‘Cenk en Mete zijn ondertussen allebei getrouwd met een Turkse importbruid, maagden uiteraard. Want zo draait de wereld nu éénmaal.’

Eerder schreef ik al over de maagdenvliesbrigade. Eylül en Fidan zijn niet de enigen die deze geheimen met zich meedragen. Ik zou er een heel boek over kunnen schrijven. Het zijn net onze vrouwen die de hypocrisie en het patriarchaal systeem draaiende houden. Seksualiteit is taboe, beminnen en bemind worden is taboe, vragen stellen is taboe, liefde en lust zijn taboe, passie is taboe en zelfs schrijven over seksualiteit is taboe. Want dan ben je een vrouw met seksuele driften.

Zolang de vrouwen stilzwijgend en goedkeurend mee knikken als hun mannen tieren op vrijgevochten vrouwen en hen hoer noemen zal er niks veranderen. Het is aan de vrouw zelf om uit haar beschermde en comfortabele cocon te komen en de weg naar een vrij leven zonder taboes te plaveien voor onze toekomstige dochters.

In alle eerlijkheid is schrijven over dit onderwerp telkens een beetje sterven. Je bent als Turkse, gescheiden vrouw sowieso voorzichtig. Je wikt en weegt je woorden, je past zelfcensuur toe en hoopt dat je niet in het hokje van de beschadigde vrouw wordt gezet. Je denkt aan je ouders. In die zin ben ik nog altijd niet vrij, maar ik kom er wel. Ik ben al zover geraakt dus ik maak mij niet echt veel zorgen meer. Maar herinneringen blijven altijd in je geheugen en in je hart en het verleden blijft je achtervolgen als een schaduw. Toen ik op mijn 25ste op de opening van een Turks restaurant was, leerde ik de zus van de Turkse chef kennen. Ze was heel modern, droeg een mini-jurk en stiletto’s. We dronken de hele avond champagne. Haar echtgenoot kwam zichzelf voorstellen en vertrok weer naar een andere groep mensen. Toen we afscheid namen nodigde ze mij en mijn partner uit voor een etentje bij hen thuis, ‘want er waren maar weinig koppels met wie het echt klikte’. Toen ik zei dat ik geen partner had en gescheiden was, draaide ze zich om en vertrok zonder iets te zeggen. Ik had mij nog nooit zo vernederd gevoeld. Dit was iets dat een vrouw een andere vrouw aandeed!

Als ik zeg dat vrouwen elkaars grootste vijanden zijn, dan hoor ik de verontwaardiging en de veroordeling van andere vrouwen. Maar het is de barre realiteit dat vrouwen nu eenmaal het patriarchaat steunen door zichzelf bewust of onbewust mee te laten slepen met vrouwonvriendelijke tradities zoals de wacht houden aan de slaapkamerdeur tijdens de huwelijksnacht. Of zoals een gescheiden vrouw te behandelen als een beschadigde vrouw. Dan zou je denken dat onderwijs een eerste stap is naar emancipatie maar dan komen we terug naar het begin van mijn verhaal: het rode lint in hartje Nederland. Als ik het opnieuw kon doen, dan zou ik dat lint uit mijn vaders handen grissen en de schaar erin zetten.