Het schuldig verzuim van de journalistieke klerken

In 2018 waren er 2.326 beroepsjournalisten (volgens het rapport Mediaconcentratie 2018). En na een jaar aanvragen, gehoord worden, in beroep gaan en gehoord worden, ben ik er geen. Ik verdien te weinig en Doorbraak bleek uiteindelijk een ‘opinieplatform’ volgens de Erkenningscommissie. Of hoe klerken zonder creativiteit de zaak naar de verdoemenis helpen.

Vast in dienst

Beroepsjournalist worden is makkelijk als je vast in dienst bent van een of andere grote redactie. Je doet een aanvraag, toont je contract, vult de juiste woorden in op de juiste formulieren en klaar is Kees.

Als je een freelancer bent, dan wordt het een pak moeilijker. De Erkenningscommissie eist niets minder dan inzage in je hele boekhouding. Die pluizen ze uit op zoek naar één mogelijke ‘publireportage’ of commerciële activiteit die je zou gemaakt hebben om je karig loon aan te vullen. Als ze die vinden, dan kan je naar je verkenning fluiten. Op elke factuur moet staan dat het journalistiek werk betreft. De juiste woorden tellen voor pennenlikkers, niet de realiteit.

Uit principe

Ik diende uit principe een aanvraag in om erkend te worden als beroepsjournalist. Ik werk al sinds 2010 voor Doorbraak. Sinds 2014 als hoofdredacteur van Doorbraak.be. Dat is een voltijdse job, die ik nog nooit voltijds heb kunnen doen, wel deeltijds en voor een beperkt loon. Doorbraak kan maar betalen wat het heeft aan inkomsten. Ik ben al die tijd met volle overtuiging blijven lesgeven in het secundair onderwijs.

Makkelijk combineerbaar is dat nooit geweest. Na zes uur lesgeven, thuis aan de slag gaan voor Doorbraak. Met volle ‘goesting’ was dat niet altijd. Bovendien was dat zonder de zekerheid dat er ooit loon naar werken zou volgen. Idealisme heet dat.

We pionieren met Doorbraak.be in de nieuwe media in Vlaanderen omdat dat nodig is. Onze exponentieel stijgende cijfers tonen ook dat er een behoefte, een publiek voor is. Ik had gedacht daar in de beroepsgroep der journalisten enige erkenning en respect voor te krijgen. Niet dus bij de Erkenningscommissie.

Hoofdberoep

Mijn argument om erkend te worden als beroepsjournalist is eenvoudig: ik spendeer het meeste van mijn arbeidstijd aan Doorbraak en dus is journalistiek mijn hoofdberoep. De Erkenningscommissie hanteert maar één criterium om te beslissen of iemand beroepsjournalist is: het hoofdinkomen moet journalistiek zijn en je mag geen commerciële nevenactiviteiten hebben die je onafhankelijkheid in gevaar brengen. Copywriting is uit den boze!

Bij mij is de rekening snel gemaakt: mijn hoofdinkomen is mijn halftijdse onderwijsopdracht. Volgens mij geeft me dat de vrijheid om een onafhankelijk journalist te zijn. Volgens de Erkenningscommissie is dat een reden om aan mijn onafhankelijkheid te twijfelen én ervan uit te gaan dat journalistiek niet mijn hoofdopdracht is. Tijdsbesteding erkennen ze niet als criterium, want ik kan mijn tijdsbesteding niet bewijzen.

Uiteindelijk erkende de Beroepscommissie (maar dan zijn we al bijna tien maand, twee beroepen en twee hoorzittingen verder) dat ‘verloning niet het enige criterium kan zijn’. Maar die 5.000 euro die ik per jaar verdien, dat is toch te weinig. (Wie ongerust is over mijn inkomen, het ligt in 2018, een jaar waarin Ghelamco ons geen SLAPP bezorgde, gelukkig al hoger.)

Opinieplatform

Misschien voelde de Beroepscommissie zich zelf niet helemaal comfortabel met die weigering op basis van mijn inkomen. Ze kwam met een nieuw argument. Doorbraak is volgens de Beroepscommissie een ‘opinieplatform’ en dus geen redactioneel product. Sterker nog, en ik citeer uit het verslag van de Beroepscommissie: ‘de feitelijke algemene (nieuws)berichtgeving en de nieuwsgaring zijn zeer schaars. Nieuwsfeiten die worden aangehaald strekken er quasi enkel toe de weergegeven analyses en opvattingen te argumenteren’. Lees: al besteed je daar het grootste deel van uw werktijd aan, het is geen journalistiek.

Die redenering is fundamenteel fout, een ‘platform’ publiceert bijdragen van medewerkers zonder tussenkomst van een redactie. Je sluit aan bij het platform en publiceert waar je zin in hebt. Doorbraak is een redactioneel geleide website, wij vragen auteurs om artikels te schrijven, mee te werken aan artikelenreeksen en weigeren ook artikels. Dat is makkelijk te weerleggen, maar er is geen beroepsmogelijkheid meer, tenzij met een advocaat.

VVJ

Erger

Verschillende volgers reageerden op mijn tweet over deze zaak. Ze oordeelden dat die weigering politiek geïnspireerd is en tegen Doorbraak gericht is. Ik vrees dat dat niet waar is. Het is nog véél erger dan dat. Want ik ben niet alleen. Ik ben wel de enige die er openlijk over spreekt. De meeste zwijgen naar buiten, misschien hebben ze daar goede redenen voor en ik respecteer dat. Ik ben niet bang van (zelf)kritiek en aan omerta doe ik niet mee.

De Erkenningscommissie heeft bijvoorbeeld een groot probleem met ‘eindredactie’. Wie in de aanvraag tot erkenning zet enkel ‘eindredactie’ te doen, een onmisbare schakel in goede journalistiek, kan het vergeten. Volgens de Erkenningscommissie is eindredactie geen journalistiek. Het gaat hier ook over eindredacteurs bij de grote groepen, tot in de VRT toe.

Ook andere journalisten die voor online media werken, hadden in het verleden de grootste moeite om de commissie te overtuigen om erkend te worden. Mits het voorleggen van hun volledige boekhouding kon het bij hen wel. Wie dat wil weten in de journalistieke wereld, weet over wie het gaat.

Echte freelancers, dus geen schijnzelfstandigen met een vaste opdracht, worden door de Erkenningscommissie behandeld als verdachten. Heb je als freelancer een eigen website met plaatselijk nieuws? Dan moet je komen bewijzen dat je daarvoor geen reclameboodschappen schrijft, kan je dat niet, dan is het over en uit met je erkenning als beroepsjournalist.

Hetzelfde geldt voor persfotografen. Sta je dag en nacht paraat om foto’s te maken van wat er ook gebeurt? Oh, u bent ook in dienst van een bedrijf voor bedrijfsfoto’s, dan kan u geen erkenning krijgen. Maar bekende tv-journalisten die aan politici goed betaalde mediatraining geven, hebben nog nooit lastige vragen gekregen van de Erkenningscommissie.

Verraad van klerken

Het is dus geen complot. Het is erger. Het is onkunde. Dit is wat er gebeurt als je de erkenning overlaat aan ‘klerken’. Klerken die overtuigd zijn dat ze belangrijk zijn en dat ze het hele systeem moeten bewaken en bewaren. Wat ze doen is op de winkel passen. Hun eigen winkel. Ze zorgen dat alles blijft zoals het altijd was, verstoken van het intellectuele inzicht dat de wereld verandert. De commissie leeft in zwart-wit, in de tijd dat redacteurs in vaste loondienst een artikel tikten voor krant of tijdschrift. Met een sigaar in de mond, een glas whisky op tafel en een knappe deerne op de schoot. Een tijd die nooit bestond.

En o wee diegene die in hun winkel komt zeggen dat de wereld veranderd is. Ze hebben niet de intellectuele reflex of capaciteit tot zelfreflectie. Door krampachtig het oude systeem, los van de veranderende werkelijkheid, in stand te houden, breken ze het af. Maar dat zien ze niet in.

VVJ

Is er dan geen steun van de Vlaamse Vereniging van Journalisten? Neen. Je kan hun middelmatigheid aflezen aan de manier waarop ze zich gedragen hebben tegenover hun eigen journaliste na de commotie in De Journalist met Rik Torfs. Dapper zijn ze niet. Toen ik de zaak van Doorbraak uiteen mocht zetten voor de commissie Media in het Vlaams Parlement, kreeg ik een schouderklopje, een begripvolle blik en medeleven. Daar moest ik het mee doen.

Ik moet er eerlijkheidshalve ook aan toevoegen dat ik weiger lid te worden van de VVJ zolang ik niet erkend ben als beroepsjournalist. En eens ik lid ben zal ik kandidaat zijn op elk bestuursniveau in de VVJ én kandidaat om lid te worden in de Erkenningscommissie.

Ik zeg het maar om misverstanden te vermijden. Een verwittigd lezer…