Verleden week werd het de Vlaamse minister-president teveel. Jan Jambon schreef een brief aan Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen met een bittere klacht over een bedrag van 68 miljoen euro dat uitsluitend naar Henegouwen zou gaan.

De lezer van Doorbraak zal zich de artikelen herinneren die in alle kleuren het nieuwe project van Ursula von der Leyen, The European Green Deal in december verleden jaar becommentarieerden. Het ging toen vooral over de omvang van de kosten die ons te wachten stonden als we tegen 2050 klimaatneutraal wilden zijn, met een economie die los stond van het gebruik van fossiele energie.

Het ‘rechtvaardige overgangsfonds’ dat ‘niemand in de EU achterlaat’

Op 14 januari presenteerde de Commissie een wetsvoorstel, het Just Transition Fund, dat met 7,5 miljard euro die lidstaten moet helpen bij de sociale overlast van een dergelijke transitie. Het woord ‘just’ betekent hier ‘rechtvaardig’, en Ursula von der Leyen beklemtoonde meermaals dat het doel is to leave no one behind, om niemand achter te laten. Het gaat dus om een ‘rechtvaardig overgangsfonds’.

Hoe wordt het geld verdeeld?

Om vast te leggen hoe dit geld onder 27 landen verdeeld wordt, heeft de Europese Commissie die productiewijzen op het oog die hoofdzakelijk op fossiele brandstoffen steunen, als daar zijn steenkool, turf of schalieolie.

Zij gaat ervan uit dat in de regio’s waar deze soort van broeikasgas-intensieve industrie overheerst ook de meeste ‘slachtoffers’ vallen. Vraag is of dit voor iedere lidstaat opgaat. Terecht wijst Jambon op de Antwerpse en Gentse industrie die voor meer dan 60 procent van de totale Belgische uitstoot zorgt. Kijken we naar Nederland, dan stelt de Commissie voor 220 miljoen te voorzien voor streken als het Noordzeekanaal (Amsterdam/IJmond), Rotterdam en West-Noord-Brabant of Zeeuws-Vlaanderen.

Men hoort wel zeggen dat dit fonds hoofdzakelijk voor Polen is gemaakt. Polen is het niet eens met het ambitieuze klimaatplan van de Commissie, en krijgt als smaakmakertje 2 miljard aangeboden uit de pot van 7,5 miljard. Het is duidelijk dat kolengebieden de voorkeur krijgen (alleen al voor Duitsland ligt 877 miljoen klaar). Maar niet in iedere lidstaat overheersen de traditionele fossiele energiebronnen. Hiermee wordt de verdeling van het geld doch iets minder transparant.

…en hoe wordt het berekend?

Het hele financieringsmodel is vrij ingewikkeld. Als men preciezer kijkt hoeveel geld België in het overgangsproces zou moeten steken, dan staat er 311 miljoen in plaats van 68. De Commissie verwacht dat iedere lidstaat bij iedere euro die hij uit het ‘rechtvaardige overgangsfonds’ ontvangt, er nog eens 1,5 tot 3 euro uit de eigen regionale structuurfondsen erbovenop legt. En dan nog eens rond 20% van het hele bedrag van de eigen begroting erbij. Men noemt dit ‘cofinanciering’. België is dus verplicht 243 miljoen euro uit de eigen kassa te halen om aan het bedrag van 68 miljoen te raken. Voor Nederland is dit 825 miljoen op de beloofde 220 en voor Polen rond de 5.600 om de 2 miljard in hun zak te kunnen stoppen.

Wat is de taart en wat is het bakpoeder?

Om het hele bedrag nog een beetje op te blazen, verbindt de Europese Commissie aan het ‘rechtvaardige overgangsfonds’ twee instrumenten die bij de Commissie al enkele jaren bijzonder in de smaak vallen: een ‘waarborgfonds’, INVESTEU genoemd, en de Europese Investeringsbank, EIB, die steeds graag leningen geven, maar ‘onder marktcondities’ zoals zij herhaaldelijk beklemtonen.

Dit zijn, zoals men in EU-kringen graag zegt,  niet de ‘taarten’ maar alleen het ‘bakpoeder’. Het zit zo: als men Henegouwen met een mooi project bedenkt, en met een deel van de 68/311 miljoen euro financiert, dan kan dit bedrag nog met een waarborg of een lening opgekrikt worden. Ook hiervoor heeft de Commissie een rekenformule, en dan worden die 68 miljoen plots 989 miljoen. Op deze manier is het hele Just Transition Fund aan het eind van de rit niet 7.500 miljard waard, maar 105.000 miljard. Dat is eventjes 14 keer meer.

Wie gaat met wie onderhandelen?

Over dit alles moet nog onderhandeld worden, en Ursula von der Leyen zal de Vlaamse minister-president zeker antwoorden dat het enkel om ‘voorlopige standpunten van haar diensten’ gaat, en dat het voorstel als basis zal dienen voor een dialoog tussen België en de Commissie.

Het biedt een richtsnoer voor de lidstaten ‘voor het opstellen van hun territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie’. Zo staat het in hun voorstel. De uitspraak van premier Wilmès in de achterkamertjes van de Europese Top van 2 weken geleden, dat zij de toelage voor  Henegouwen helemaal ziet zitten, is voor België nog niet bindend.

Maar wie gaat met wie onderhandelen ? Henegouwen, dat staat alvast in het papier – en wie weet, misschien heeft iemand dit al in het oor van de een of andere commissie-ambtenaar gefluisterd – maar Vlaanderen kan de bres nog dichten en zijn eisen op tafel leggen.

De onderhandelingen gaan door in het kader van de ‘meerjarenbegroting 2021-2027’, die op de EU-Top van 21/22 februari ter tafel lag, maar toen door de onderhandelingstactiek van Charles Michel voorlopig op de klippen liep. De onderhandelingstermijn kan nog tot juni, of zelfs nog verder uitlopen.

Voor Vlaanderen staat hierbij veel op het spel, met een aanslepende regeringsformatie, en een premier in lopende zaken die duidelijk meer sympathie koestert voor de zuidelijke helft van het land.