Hoe Poetin van Poetin won

In wat waarschijnlijk zijn laatste binnenlandse krachtmeting zal zijn, cementeerde Vladimir Poetin zich afgelopen zondag, 18 maart 2018, met een monsterscore als onbetwistbare leider van Rusland. Kamerlid Rita Bellens (N-VA) trok op de verkiezingsdag als waarnemer voor de OVSE van stemkantoor naar stemkantoor in Moskou. Rita Bellens: ‘De grootste concurrent van Poetin bleek uiteindelijk de Poetin van 2012 te zijn. Daar heeft hij zondag van gewonnen.’

Door de luidsprekers buiten aan het stemkantoor schallen patriottische liederen, grote borden – tot in de bureaus zelf – zeggen fier: ‘Ik heb gaan stemmen voor de president!’ In westerse democratieën moeten we in spanning afwachten wie met zekerheid de overwinning kan claimen. In Poetins Rusland is dat al lang uitgemaakt.

Voor de Rus op de straat, ook de jongere generaties, is de 65-jarige Vladimir Poetin de lijm die het land samenhoudt. In de laatste 20 jaar heeft hij uit de chaos en vernedering van het Jeltsin-tijdperk een nieuw Rusland geschapen. Een Rusland met hernieuwde nationale trots en internationale geloofwaardigheid.

Geheime stemming? This is Russia

De dag startte met het bijwonen van de voorbereiding van een kiesbureau. Scanners van de stembussen worden getest en gebruiksklaar gemaakt. Er stond een safe waarin de stembiljetten lagen opgebaard. Die waren de dag ervoor door de leden van het kiesbureau geteld en gecontroleerd. Hoogst ongebruikelijk. Deze procedure moet normaal gezien op de verkiezingsdag zelf in het bijzijn van onafhankelijke getuigen gebeuren. De hamvraag: hoeveel biljetten lagen er in de safe en waren deze wel oningevuld?

Geheime stemming was een relatief begrip. Camera’s namen beeld én geluid op. Stemhokjes zijn niet afgeschermd. Koppels tot zelfs hele families bespreken en stemmen samen in één hokje, in groep stemmen is er niet ongewoon. Stembrieven moeten om te worden gescand helemaal opengevouwen zijn. Wanneer de kiezers van het stemhokje naar de scanner gaan is vaak zichtbaar voor wie ze gestemd hebben. Het deert de Russische kiezer blijkbaar allemaal niet.

Eerlijke verkiezingen of niet?

Tot vijf dagen vóór de verkiezingen konden kiezers zich registreren. Voor wie enkele honderden kilometers van zijn woonplaats werkt, bestond er de mogelijkheid om zich voor een kiesbureau in de buurt van de werkplaats te registreren. Het was zelfs mogelijk om tot de dag ervoor, zaterdag 14u00, alsnog te wisselen van bureau. De drie systemen (kiezers in eigen district, kiezers van een ander district, kiezers die op het laatste moment van district zijn veranderd) kregen aparte lijsten. Niet overal beschikten de bureaus over de meest recente lijsten. Dit gaf aanleiding tot verwarring en sloot dubbel stemmen niet uit.

In alle kiesbureaus hingen camera’s, zogenaamd voor de transparantie. Iedereen kon de beelden online volgen. De overheid weet dus ook wie wanneer heeft gestemd. In combinatie met druk op onderwijs en bedrijven om werknemers te laten stemmen, kan je je vragen stellen bij de vrije stembusgang.

Aan elk kiesbureau waren er kinderanimatoren. Vaak stond er een veldkeuken met gratis thee en voedsel. Op kosten van de stad Moskou. Het doel was om een ruime opkomst te verzekeren en een duidelijk vierde mandaat te geven aan Poetin. Het Kremlin spaarde dan ook kosten noch moeite om mensen naar de stembus te krijgen: iPhones beloven, beroemdheden die openlijk Poetin steunen, sociale druk,… Net als in Sovjettijden werd stemmen gepromoot als een maatschappelijk gebeuren: Poetin herkiezen is iets dat Russen doen als gemeenschap en als land.

Conclusies? Met uitzondering van individuele gevallen — niet goed verzegelde stembussen, bureauleden die verschillende stembrieven in de urnes steken,… — zijn de verkiezingen in Moskou redelijk correct verlopen. Ook de officiële opkomstcijfers komen overeen met de observaties van de OVSE. De manipulatie zat hem dan ook in praktijken vóór de verkiezingsdag.

Tragikomische campagne

Campagneleiders van de verschillende partijen — met uitzondering van die van Poetin — het middenveld, de media en academici bevestigen dat er geen echte verkiezingsstrijd was. Er was maar één echte kanshebber die aan de start verscheen: Poetin zelf. Het Kremlin selecteerde of gedoogde kandidaten uit de oppositie om de indruk wekken dat er een democratisch proces heeft plaats gevonden met ruimte voor kritiek op het beleid.

De kandidaten kregen beperkt de mogelijkheid om zich tijdens debatten voor te stellen. De thema’s werden zo gekozen dat ze binnen het betoog van Poetin pasten. Het Kremlin bepaalde voor de staatstelevisie wat besproken kon worden. Ze speelden daarbij op zeker opdat enkel Poetin het juiste antwoord had. Met hun quasi onbestaande verkiezingsprogramma’s maakten de kandidaten zichzelf snel irrelevant. Kibbelend, bijna vechtend voor de tweede plaats worstelden ze zich door de tv-debatten. De Russische kiezer stond er bij en keek er naar.

Poetin zelf verscheen op geen enkel debat. Het argument? Een zittend president én onafhankelijk kandidaat (officieel kwam hij los van zijn partij Verenigd Rusland op) mag geen campagne voeren. De president werd in het nieuws wel voorgesteld als de grote staatsman die zich met de écht belangrijke zaken bezighield. De successen in Syrië, de vernieuwing van het nucleair arsenaal en de vierde verjaardag van de annexatie van de Krim werden breed uitgesmeerd. Dit bevestigde wat de Russen al lang wisten: de man is hun beste en enige bescherming tegen een vijandig Westen.

Wat nu?

Analisten wereldwijd verwachten dat Rusland voor moeilijke maar interessante jaren staat. De komende zes jaar zijn voor Poetin cruciaal om zijn erfenis veilig te stellen en de geopolitieke positie van Rusland te consolideren. Zonder een grondige hervorming van de slabakkende economie zal dit niet lukken. Dit vergt drastische maatregelen, die Poetin kan nemen omdat hij in 2024 niet meer herkiesbaar is.

Tegelijkertijd regelt Poetin zijn opvolging. Een hele generatie van technocraten en Poetingetrouwen wordt klaargestoomd, om in zijn geest verder te kunnen besturen. Daarnaast blijf het regime repressief optreden tegen opposanten.

Bovendien gebruikt Poetin westerse kritiek op dankbare wijze om zijn bevolking een bedreiging en concurrentie voor ‘hun’ Rusland voor te spiegelen. Europa en ons land moeten zich bezinnen over hun aanpak van Rusland. De volgende zes jaar moeten we investeren in een beleid dat Poetin en het Kremlin bekritiseert, maar de Russische bevolking aanhaalt.