Imams wel degelijk nodig voor deradicalisering

Minister Demir stopt haar samenwerking met imams om extremistische ex-gedetineerden te deradicaliseren. De aanleiding hiervan zijn allerlei onregelmatigheden, maar haar voorstel gaat heel wat verder en lijkt de deur helemaal dicht te willen gooien voor verdere samenwerking met imams in het algemeen en Khalid Benhaddou in het bijzonder. Ex-gedetineerden proberen te overtuigen, dat lijkt me ook verloren geld. Maar ik denk dat het project voor een rationele islam van Benhaddou wel al onze steun verdient.

Blijkbaar leidt de polemiek tussen Demir en Benhaddou een eigen leven. Ik weet uiteraard niet wat er verkeerd is gelopen, maar uit de beschuldigingen lees ik dat het goed mogelijk is dat Benhaddou slecht omringd is. Het artikel spreekt alvast niet van een rechtstreekse communicatie tussen de medewerkers van Demir en Benhaddou. De man heeft het uiteraard druk, zal zich misschien niet graag met bureaucratie bezighouden, en kan dat gedelegeerd hebben aan minder betrouwbare of slordige medewerkers die hem dan ook niet goed informeerden. Ik wil daar verder geen uitspraak over doen, de beschuldigingen zijn zeker serieus genoeg om onderzocht te worden. Maar dat doet niets af van de analyse die ik verder maak.

Khalid Benhaddou heeft mijn vertrouwen

Ik leerde Benhaddou kennen tijdens zijn debat in Halle anderhalf jaar geleden, met islamcriticus Eddy Daniels. Benhaddou was een totale verrassing voor mij, want zijn openheid had ik niet verwacht. Bovendien bevatte de volle zaal zowel gelovige moslims als Vlaamse progressieven, en ondanks de stevige kritiek van Daniels op de historische Mohammed verliep die avond in alle respect en trad Benhaddou verschillende waarnemingen van Daniels zelfs gewoon bij.

In mijn verslag voor die avond schreef ik:

Als Benhaddou dit kan zeggen, en als de moslims in het publiek daar zonder problemen naar konden luisteren, komen ze heel wat dichter bij de islamcritici dan ik vroeger voor mogelijk achtte. Zoals ik ook in een tweede artikel over hem stelde:  ‘Moslims zijn hervormbaar’. Hij erkent met name de politieke motieven van de vroege moslims. Dat komt zeer dicht bij de kern van wat islamcritici zeggen, zoals in de uitstekende bundel uit 2011, De Islam: kritische essays over een politieke religie, onder redactie van vader en zoon Van Rooy, wat ik toen nog met een positieve boekenbespreking samenvatte (en waar ik nog steeds achter sta).

Islamcritici tegen Benhaddou

Ik ben dan wel positief over de man, toch krijgt Benhaddou volop kritiek, bijvoorbeeld als hij op een foto staat met moslimextremisten. Als hij wil deradicaliseren, moet hij toch met radicalen spreken? Als hij een imam is, moet hij toch met alle gelovigen kunnen spreken? Ook bepaalde uitspraken van de man worden hem niet in dank genomen. Ik ga dat hier niet in detail analyseren, maar ik denk dat – alvast bij sommige uitspraken – die simpelweg terug te voeren zijn tot het feit dat hij religieus is, dat hij moslim is en dat hij de Koran graag leest.

Ja, zelfs als islamcritici ten volle gelijk hebben en die Koran heel wat foute voorschriften bevat, kan je moeilijk verwachten dat een moslim – zelfs als die voorstander is van de rationele islam – over het heilige islamboek zal spreken als een volleerd islamcriticus. Als we willen dat gematigde moslims de radicale krachten in hun achterban aanpakken, moeten we hen met wat meer welwillendheid benaderen. Akkoord, we moeten daarbij zeer voorzichtig blijven en goed luisteren.

De volksislam als oplossing

In zijn boekDe Kwestie M geeft Eddy Daniels misschien een oplossing voor de deradicalisering van de islam: de volksislam. Deze volksislam zou zijn wortels hebben in een vroege, pre-mohammedaanse islam, vlak voor Mohammed. Echter, Daniels staat in zijn historische analyse nogal alleen, zelfs als andere Nederlandstalige islamexperten hem wel respecteren. Je kan de knoop echter ontwarren zonder geschiedkundige spitstechnologie, want zelfs als de historische analyse niet klopt, kan je de vriendelijke volksislam vandaag wel degelijk waarnemen.

Het is namelijk niet zo dat de radicale islam het hele doen en laten van alle moslims verklaart. Moslims zijn in de eerste plaats mensen, met intuïties die niet vangbaar zijn door voorschriften uit oude boeken of bepalingen van strikte zielenhoeders. Gezien de islam niet enkel een godsdienst is, maar ook een sociologie en een bron voor sterke familiale structuren, hebben we meer nodig dan de individualistische benadering. De sociologische oplossing voor de islam is dan misschien een volksislam die de radicale aspecten afschudt en de moslims transformeert.

Psychologen voor deradicalisering, werkelijk?

Terug naar het deradicaliseringsproject van Benhaddou. Dat project lijkt schuldig aan wat organisatorische onregelmatigheden, zodat kritiek misschien inderdaad aan de orde is. Maar Zuhal Demir gaat heel wat verder: ‘Imams lijken me niet de meest geschikte personen voor een voldoende kritische kijk op geloof’. Moeten alle moslims nu atheïst worden of wat bedoelt ze?

Ik lees verder: ‘Wel is het volgens haar duidelijk dat moet worden samengewerkt met mensen die de islam kennen. Ze kijkt dan naar organisaties die extremisme en radicalisme bij moslims begeleiden, maar dat doen met een divers team van theologen, therapeuten, psychologen en maatschappelijk werkers.’ Ik kan toejuichen dat Demir naar een team zoekt dat veel breder gaat dan enkel imams. Vlaanderen telt dan ook verschillende islamkenners die een brug kunnen slaan tussen islamcritici en de constructieve moslims.

Maar therapeuten en psychologen? Het radicalisme, van islamitische of andere oorsprong, is toch geen psychologische ziekte! Meestal zijn het geen verwarde mannen, maar net psychisch zeer normale mensen, gewone mensen, die ideologisch echter zwaar radicaliseerden omdat ze de toekomst van de wereld en hun persoonlijke plaats daarin zeer zwart zien.

Deradicaliseren begint bij gewone mensen

Ten slotte, net zoals Eddy Daniels onlangs zelf vermeldde in Doorbraak, wie gelooft er nu werkelijk dat zo’n deradicaliseringsproject de extremisten zelf zal bereiken? Die zullen enkel deradicaliseren als ze zelf ‘de werkelijkheid tegenkomen’, zoals Daniels dat goed verwoordt – dat is iets waar niemand vat op heeft, behalve zij zelf. Zeker een bureaucratisch antwoord zal hier geen zoden aan de dijk brengen. Daarom denk ik dat een deradicaliseringsproject zich moet richten naar de volledige samenleving. Immers, zoals de feiten ons geleerd hebben kan de radicalisering (in de islam of in iets anders) in elke gezin voorkomen – ook het typische Vlaamse gezin.

De kiemen van de radicalisering zitten namelijk overal, en vooral dan in het depressieve wereldbeeld dat mensen ook in veel doodnormale gezinnen haast nonchalant, met de paplepel meekrijgen. Neen, de mensheid gaat niet binnenkort uitsterven! Het vrije woord, de vrije discussie daarover, kan helpen. Misschien: een soort debatronde van Vlaanderen, met iemand als Daniels tegen iemand als Benhaddou en met een divers publiek, geïnspireerd op wat ik al zag tijdens dat betoverende debat in Halle.