Ingrijpend en ondemocratisch

De duurtijd van een parlementair mandaat in de Kamer wordt verlengd van vier naar vijf jaar. Als gevolg van die verlenging zullen de federale verkiezingen vanaf 2014 samenvallen met de regionale en de Europese verkiezingen.

Tijdens de laatste dagen van de communautaire onderhandelingen, begin oktober 2011, werd er nogal wat mist gespuid over de precieze draagwijdte van deze beslissing. De tegenstanders van samenvallende verkiezingen (vooral CD&V) stelden het akkoord voor als een compromis. Voorlopig is er immers geen sprake van een systematische koppeling van de Vlaamse aan de federale verkiezingen. Na 2014 vinden de volgende federale verkiezingen plaats in 2019, samen met de Vlaamse verkiezingen. Maar stel dat de regering in 2015 valt en er zijn vervroegde Kamerverkiezingen, dan is de synchronisatie verbroken. De volgende Kamerverkiezingen vinden dan in principe plaats in 2020, een jaar na de Vlaamse verkiezingen van 2019.

Toch eeuwig samenvallen?

Anders gezegd: misschien zullen we in 2014 maar één keer een moeder van alle verkiezingen meemaken en daarna niet meer. De kans is echter veel groter dat samenvallende verkiezingen vanaf 2014 de regel zullen worden. Om te beginnen is een vervroegde Kamerontbinding zeer uitzonderlijk. De BHV-crisis van 2010 maakte een einde aan een periode van 23 jaar zonder vervroegde verkiezingen. Maar voortaan zal de kans op vervroegde verkiezingen zelfs nog kleiner worden want de politici weten dat een die de gelijktijdigheid met de regionale verkiezingen zou doorbreken. Dit zal als een sterke ontradende factor werken. Het is dan ook waarschijnlijk dat de federale en de Vlaamse verkiezingen voortaan altijd zullen samenvallen.

Hebben de tegenstanders van samenvallende verkiezingen zich dan laten rollen? Toch niet, zegt CD&V, want het Vlaams Parlement zal met een tweederde meerderheid kunnen beslissen om de eigen verkiezing toch los te koppelen van de federale en Europese. Maar het is lang niet zeker dat er in het Vlaams Parlement zo’n meerderheid gevonden zal worden daarvoor.  Aparte regionale en federale verkiezingen zijn immers zeer duur voor de partijen. Omgekeerd kunnen de partijen behoorlijk wat centen winnen door de verkiezingen te laten samenvallen.  Zullen ze die winst zo gemakkelijk weer laten schieten?    

Maar er zit nog een addertje onder het gras. De deelstaten zullen de bevoegdheid om aparte verkiezingen te houden maar krijgen nadat federaal is beslist om de federale en Europese  verkiezingen systematisch aan elkaar te koppelen. Dat kan pas na 2014, via een bijzondere wet. Als zo een wet wordt goedgekeurd na 2014, dan treedt een regeling in voege waarbij er op de dag van de Europese verkiezingen altijd ook federale verkiezingen zijn. Vervroegde Kamerverkiezingen blijven mogelijk maar enkel voor de resterende periode van de legislatuur. In dat geval zou, bij vervroegde verkiezingen in 2015, de nieuwe Kamer slechts voor vier jaar zijn verkozen, zodat de verkiezingen in 2019 weer samenvallen. Op die manier krijgen we om de vijf jaar gegarandeerd een moeder van alle verkiezingen. Maar de kans dat die bijzondere wet er komt na 2014 is klein aangezien er langs Vlaamse kant geen meerderheid voor is. 

Dit lijkt dus een opeenstapeling van onwaarschijnlijkheden: pas als het federale parlement met een bijzondere meerderheid beslist dat de Kamerverkiezingen systematisch zullen samenvallen met de Europese verkiezingen, kan een deelstaatparlement met een bijzondere meerderheid beslissen om zijn eigen verkiezing los te koppelen van die twee verkiezingen en op een ander moment te organiseren.

Wie dit alles hopeloos ingewikkeld vindt, hoeft zich geen zorgen te maken, want het is eigenlijk irrelevant. Wat telt is dat de federale legislatuur voortaan op vijf jaar wordt gebracht en dat we daardoor hoogstwaarschijnlijk altijd samenvallende federale en regionale verkiezingen zullen krijgen in de afzienbare toekomst.

Groen! geschiedenis   

Om te begrijpen welke impact dit zal hebben op ons politieke systeem is het  nuttig de volgende denkoefening te maken: wat zou er zijn gebeurd mocht deze nieuwe regeling al in voege zijn geweest in 2003? Stel dat er in dat jaar samenvallende verkiezingen waren geweest. SP.A en Open Vld zouden dan zowel voor de federale als voor de Vlaamse verkiezingen een spectaculaire overwinning hebben geboekt en de Vlaamse regering was een doorslagje geworden van de federale paarse regering. Die regeringen zouden aangebleven zijn tot na de volgende samenvallende verkiezingen, vijf jaar later, in 2008.

We weten echter dat de Vlaamse kiezer vanaf begin 2004 al uitgekeken raakte op de paarse regering van Verhofstadt. Dit kwam tot uiting bij de regionale verkiezingen van 2004, die overtuigend werden gewonnen door het kartel CD&V-N-VA. De ruk naar rechts in de publieke opinie vertaalde zich ook in een monsterscore voor het Vlaams Blok. Tegelijkertijd had de kiezer er duidelijk spijt van dat hij Agalev het jaar voordien van de electorale kaart had geveegd. Groen! haalde in 2004 opnieuw de kiesdrempel en kon zich daardoor handhaven als partij.

Onder het nieuwe regime zou de kiezer tot 2008 hebben moeten wachten om de keuze van 2003 bij te sturen. De paarse regering zou nog vijf jaar aan de macht zijn gebleven op alle niveaus, ook al was de Vlaamse kiezer die formule al grondig beu sinds 2004. Groen! was dan in 2008 al lang geschiedenis geworden want door de electorale catastrofe van 2003 zou de partij in één klap en voor vijf jaar uit alle parlementen zijn verdwenen. Ze zou zowel de federale als de regionale dotaties zijn kwijtgespeeld en daardoor de boeken hebben moeten sluiten. 

Wie de kiezer inspraakmomenten ontneemt, bouwt onvermijdelijk de democratie af. Maar het is ook uit puur eigenbelang dat de meerderheidspartijen best nog eens goed zouden nadenken over deze hervorming. In een extreem volatiel partijsysteem kunnen alle partijen die maar net boven de tien procent scoren gemakkelijk hetzelfde lot ondergaan als Agalev in 2003. 

Het organiseren van aparte regionale en federale verkiezingen kun je dan ook zien als een vorm van risicospreiding. Bij samenvallende verkiezingen daarentegen kan een partij in één keer alles verliezen. 

Van de groenen weten we al dat ze goed zijn in het graven van putten voor zichzelf.  Want in 2002 keurden ze enthousiast de kiesdrempel goed, die hen een jaar later de das omdeed.  Zouden de andere kleine partijen in de meerderheid vandaag even dom zijn? Blijkbaar wel.