Javier Milei vernedert het establishment met 56% van de stemmen

Er wordt vandaag veel gespeculeerd over het al dan niet vormen van een coalitie met het Vlaams Belang.  Maar stel je voor dat Tom Van Grieken volgend jaar geen coalitie hoeft te vormen omdat hij een absolute meerderheid haalt in Vlaanderen.  Zou dat kunnen?  Wat een absurd idee, denkt iedereen.  Dat is volstrekt ondenkbaar.

Dezelfde reactie kreeg ik vorige zomer toen ik aan collega’s in Buenos Aires vroeg of Javier Milei president zou kunnen worden.  Dat werd weggelachen.  Die gek president?  Get real!  Milei was toen nog een schertsfiguur die door niemand ernstig werd genomen.  Ook volgens de peilingen maakte hij geen schijn van kans.

Juan met de pet

Maar als je bij gewone Argentijnen (taxichauffeurs, kelners, kleine zelfstandigen,…) de naam Milei liet vallen dan kreeg je een heel andere reactie.  Die keken eerst even rond om te zien of er niemand meeluisterde en fluisterden dan met pretlichtjes in de ogen: ‘Ik zal er zeker voor stemmen en ik hoop dat hij zal winnen.’

Politici en commentatoren hebben het vaak over het wantrouwen in de politiek.  Maar voor velen blijft dat toch vooral een abstract gegeven.  Ze hebben er geen flauw benul van hoe groot de aversie kan zijn van de gewone man of vrouw ten aanzien van de politici.  Hoe die aversie kan verworden tot een regelrechte woede ten aanzien van de politieke ‘kaste’.  Buiten politicologen heb ik in Argentinië werkelijk niemand ontmoet die ook maar een half positief woord over de politiek over de lippen kreeg.

Bruggen bouwen

Dat niveau van politiek hyper-wantrouwen hebben we bij ons nog niet bereikt.  En natuurlijk is het gemakkelijker om een absolute meerderheid te halen in een tweede ronde van een presidentsverkiezing (stel je bij ons een duel voor tussen Tom Van Grieken en Alexander De Croo…).  Maar ook bij presidentsverkiezingen komt het erop aan om coalities te vormen.  En Milei mag dan wel als een gevaarlijke gek worden afgeschilderd in de media, hij was zo verstandig om bruggen te bouwen tijdens de campagne.  Al vóór de eerste ronde (op 22 oktober) was het duidelijk dat hij achter de schermen een alliantie aan het smeden was met de vroegere liberale president Mauricio Macri.  Macri was ook de architect van het pact tussen Milei en Patricia Bullrich, de centrumrechtse kandidate die als derde eindigde in de eerste ronde.

Het beeld van Milei als een ‘populist’ die enkel maar roept en tiert en met een kettingzaag zwaait klopt dan ook niet.  De verkozen president is wel degelijk een behendig politicus die allianties kan smeden.  Hij raast er niet zomaar op los, maar vertrekt vanuit een consistente neoliberale ideologische visie.   Daarom schreef ik hier al dat hij eerder vergeleken moet worden met Margaret Thatcher dan met Donald Trump of  Jair Bolsonaro.

De Falklands en de paus

Overigens maakt Milei die vergelijking met Thatcher zelf ook.  En dat bracht hem in de problemen tijdens het slotdebat.  ‘Thatcher is de vijand van Argentinië, ik zou mij nooit met haar vergelijken’, wierp de peronistische tegenkandidaat Sergio Massa hem voor de voeten. De Peronisten proberen al twintig jaar om de patriottische emoties rond de ‘Malvinas’ (Falklands) opnieuw op te poken.  Je wordt in Argentinië bij wijze van spreken op elke hoek van de straat aan de Malvinas herinnerd.  Maar die bliksemafleider heeft niet gewerkt.

De Paus was een andere gevoelige snaar die de Peronisten hebben proberen te bespelen om de aandacht af te leiden van de economische problemen. Milei heeft een paar keer zwaar uitgehaald naar Paus Franciscus (maar er zich nadien ook wel voor verontschuldigd). Massa heeft dit sterk uitgespeeld in de slotfase van de campagne.  Een stem voor Milei is een stem tegen de Paus, ‘de grootste Argentijn ooit’, zo luidde het.  In die zin kan het resultaat van gisteren moeilijk anders worden gezien dan als een blamage voor Paus Franciscus.

Lula da Silva

Overigens had Massa zich laten adviseren door dezelfde consultants en marketeers die vorig jaar achter de verkiezing van de Braziliaanse president Lula da Silva zaten.  Dat merkte je ook in het slotdebat. Massa maakte een veel professionelere indruk en slaagde er herhaaldelijk in om Milei met goed uitgekiende retorische trucjes in het nauw te drijven. Dat is het einde van Milei, triomfeerden de commentatoren. Alleen, wat ze zich niet realiseerden: juist het afgeborstelde en gladde karakter van Massa’s optreden sterkten de kiezers in hun afkeer voor hem, terwijl ze het amateurisme en de onbeholpenheid van Milei schitterend vonden.

De peronisten schuwden ook de verkiezingsfraude niet om Milei een hak te zetten. Dan heb ik het niet over het verkiezingsproces zelf (stemmen uitbrengen, stemmen tellen enz…), dat correct en professioneel wordt georganiseerd in Argentinië. De fraude bestond erin dat het hele overheidsapparaat werd ingeschakeld in de peronistische campagne.  Er verschenen anti-Milei affiches aan overheidsgebouwen, publieke universiteiten en treinstations.  Treinreizigers konden vrijwillig een niet-gesubsidieerde en dus veel duurdere prijs betalen voor hun treinticket. Op de officiële aankondigingsborden in de stations werden de gesubsidieerde en niet gesubsidieerde tarieven vergeleken: ‘Tarifa Massa’ versus ‘Tarifa Milei’.  Alsof de NMBS bij ons zou vragen of je het ‘tarief De Wever’ of het ‘tarief Magnette’ wil betalen voor je ticket.

Het gevaar

Niet alleen in Argentinië, maar ook wereldwijd meende al wat zich intellectueel noemt te moeten waarschuwen voor het ‘fascistische’ gevaar Milei.  (Al waren er ook uitzonderingen: zo riep Nobelprijswinnaar en eredoctor van de KU Leuven Mario Vargas Llosa op om voor Milei te stemmen).  Academici die zich met Latijns-Amerika bezighouden worden nu al wekenlang overstelpt met petities tegen Milei. Linkse politici aller landen hebben een verklaring ondertekend tegen Milei. Het heeft allemaal niet gebaat. De Argentijnen zijn hun traditionele politici kotsbeu, snakken naar verandering, en hebben zich van de internationale campagne tegen Milei niets aangetrokken.

En nu is natuurlijk de grote vraag: zal Milei zijn beloftes kunnen waarmaken? Ik verwacht niet dat Argentinië in een chaos belandt na de aardschok van gisteren. In de praktijk zal de machtsovername van Milei (op 10 december) een terugkeer betekenen van de liberale politieke elite die al aan de macht was van 2015 tot 2019 onder president Macri.

Die laatste heeft een enorm risico genomen door op Milei te gokken, en heeft tegen alle verwachtingen in gewonnen.  De kans is reëel dat hij achter de schermen de touwtjes in handen krijgt. Ook al omdat Milei de centrumrechtse stemmen van Macri’s partij in het congres nodig zal hebben om zijn veranderingen door te drukken. Milei’s eigen partij, La Libertad Avanza, heeft amper 38 van de 257 zetels. Het zal hoe dan ook een heikele klus worden voor de nieuwe president om aan een meerderheid te geraken.

Legitimiteit

En hierin schuilt natuurlijk het grote gevaar.  Dat is iets wat ik ook herhaaldelijk heb gehoord bij gewone Argentijnen: “Javier Milei kan voor verandering zorgen, als men hem laat doen”.   De perceptie zou kunnen ontstaan dat men Milei niet laat doen.  Dat het establishment hem tegenwerkt, ondanks het fenomenale electorale mandaat dat hij gisteren heeft gekregen.   Als de kiezer luidkeels roept om politieke verandering maar die niet krijgt, dan pas komt de legitimiteit van het systeem in het gedrang.  Daar kunnen wij over meepraten, of niet soms?

(Voor alle duidelijkheid: ik heb de campagne voor de presidentsverkiezingen van hieruit gevolgd.  Ik was wel een maand in Argentinië tijdens de campagne voor de voorverkiezingen van 13 augustus en heb ook de slotmanifestatie van de precampagne van Milei bijgewoond in de Movistar Arena in Buenos Aires).