Iraanse filmmaker Ali Asgari: ‘Het gelaat van een repressief systeem is altijd hetzelfde’

Hoe hekel je als filmmaker het best een totalitair en repressief regime zoals dat van Iran? Met humor! Met satire! Ali Asgari is een van de twee Iraanse bedenkers van het tragikomische Terrestrial Verses, een reeks van negen kafkaiaanse sketches. Dat levert hilarische momenten op maar vaak ook ronduit pijnlijke situaties.

Waarom zien we in alle sketches de vertegenwoordigers van het theocratisch staatsapparaat niet in beeld – we horen ze wel? We zien alleen maar de burgers, de onderdanen.

Ali Asgari: ‘De film gaat over macht, over misbruik van macht, over het systeem. Het gelaat van het systeem is altijd en overal hetzelfde. Wij wilden focussen op het individu: mensen die dag in dag uit voor de meest gewone dingen met een repressief systeem worden geconfronteerd; elk detail van wat daar – in het zicht van de camera – gebeurt, boeit ons. Al onze hoofdpersonages zijn mondig, geven niet zomaar toe, ze gaan in het verzet.’

Van alle personages is de zwakste nog de filmmaker die zijn scenario, zijn filmverhaal aan een censuurcommissie moet voorleggen. En vrij snel toegeeft. Van het oorspronkelijke verhaal blijft na discussie vrijwel niets meer over.

‘Dat verhaal is gebaseerd op wat we zelf hebben meegemaakt. We zouden een verhaal verfilmen over een jongen die zijn vader wil vermoorden. In de islamcultuur is dat not done.’

De verhalen gaan uit van herkenbare situaties met een absurde wending. De zwarte humor moet dan het pijnlijke incident telkens wat verbloemen, wat verzachten?

‘We wilden niet opnieuw de drama’s verfilmen die de Iraanse film wereldberoemd hebben gemaakt. Thematisch zijn al deze verhalen misschien wel verwant, toch is onze film anders. Als je met iets lacht, dan wordt het nooit ernstig. Lach je met een situatie dan doe je je publiek nadenken; zeggen ze bij zichzelf: “Dat kan toch niet!” Daarom kozen we voor een zwarte komedie. Op zich zijn de verhalen zeer pijnlijk, maar dat zou de film onverteerbaar maken. Dankzij de humor ontstaat er een band met het publiek, dat kan zelfs inspirerend werken. De film is zoals het leven: soms een lach, soms een traan!’

In het eerste verhaal wil een jonge vader de pasgeborene per se David noemen, wat de ambtenaar in Teheran uitdrukkelijk afwijst. Dat doet denken aan het Bijbelse verhaal van David versus Goliath waarbij David wint.

‘Voor de ambtenaar is dat geen gebruikelijke naam in Iran, klinkt te Joods zonder dat hij dat toegeeft. Alle verhalen zijn religieus geïnspireerd want de hele Iraanse maatschappij is doordrongen van religie: de Heilige boeken, het Laatste Oordeel, enzovoort. Het christendom bestaat vrijwel niet in Iran. 99 procent van de bevolking is moslim.

De namen van alle personages zijn van belang en zijn in die zin uitgekozen. Veel is geschreven voor een Iraans publiek. De film is op amper zes dagen opgenomen: niets werd geïmproviseerd, alles was uitgeschreven. Nadat de film in het buitenland te zien is geweest in de bioscoop, komt hij online: clandestien en gratis!’

Hoe zijn jullie tot deze unieke vertelvorm gekomen?

‘Eerst was er de vorm: statische shots. De Macht beweegt geen vin! Daarna zijn de verhalen gekomen: de naam van je baby, kleren voor een schoolfeest, wat je draagt, een sollicitatie, een rijbewijs, een verloren hondje, enzovoort. Op een bepaald moment hadden we vijftien verhalen. We hebben gekozen voor persoonlijke verhalen die zowat de cyclus van het leven omvatten. Zes ervan zijn om die reden gesneuveld, nog voor de opnames.

Het Perzische sonnet telt elf verzen. In de film wordt dat een pro- en een epiloog en de negen sketches, negen verhalen gegrepen uit het alledaagse leven in Teheran.’

Waarvan komt de titel van de film, Terrestrial Verses? In Frankrijk is gekozen voor een heel andere titel: Chroniques de Teheran.

‘Poëzie is in Iran heel aanwezig maar de Perzische poëzie wordt door mannen gedomineerd. Wij wilden een hommage brengen aan Forough Farrokhzad (1934-‘67), een invloedrijke Perzische dichteres. De titel van de film is ontleend aan een van haar gedichten en was zeer relevant dankzij de melancholische en apocalyptische verwijzingen zoals bijvoorbeeld de zinsnede “de zon die koud wordt.” Zo hadden we meteen ook het apocalyptische einde voor de film.’