Is onze gezondheidszorg in gevaar?

De noodkreten over ons gezondheidssysteem klinken alsmaar luider. Het gezondheidsbudget zal exploderen en het systeem imploderen.

Hoe kan zoiets? Eenvoudig, enerzijds door – dankzij de vergrijzing van de bevolking – steeds meer vraag naar gezondheidszorg (consultaties, onderzoeken, ingrepen, chronische behandelingen, …) grotendeels betaald door de overheid via het systeem van verplichte ziekteverzekering. Komt daarbij dat er zich elk jaar nieuwe behandelingen (medicatie, medische technologie,…) aandienen met soms een groot potentieel om het leven te verbeteren en/of te verlengen, maar met steevast een hogere prijs dan de huidige behandelingen. Beide fenomenen, de vergrijzing en de nieuwe behandelingen, oefenen een druk uit op het gezondheidsbudget. Alle voorspellingen wijzen erop dat het budget de komende jaren en zelfs decennia sterker zal moeten groeien dan de economie.

Anderzijds door een fenomeen dat al een paar jaar opduikt bij het zorgpersoneel. De bevlogenheid van weleer maakt bij een verontrustend groot aantal plaats voor demotivatie, apathie en disconnectie. Het aantal burn-outs in de gezondheidssector is torenhoog. Er is ook een probleem van psychosociale veiligheid (men kan zichzelf niet meer zijn) en er wordt geknaagd aan de autonomie van de zorgverleners. Een veel groter deel dan ooit onder hen geeft aan naar een andere job uit te kijken. Het gevolg is een capaciteitsprobleem: niet genoeg helpende handen om aan de druk van een toenemende vraag naar zorg te weerstaan, met als gevolg een risico op implosie.

De prijs van uw gezondheid

Men vergeet wel gemakshalve dat ‘in tempore non suspecto’ een deel van de aanbodzijde (de zorgverleners) gretig de vraag naar gezondheid induceerde. Men voerde (en sommigen voeren nog altijd) onderzoeken en behandelingen uit die niet nodig zijn maar waarvan de patiënt geen benul heeft over het nut ervan. Deze ‘aanbod-gestuurde vraag’ doet de vraag naar gezondheid stijgen en leidt tot verspilling van geld en capaciteit.

Tien jaar geleden scheerde ons land hoge toppen in rankings over de zorgkwaliteit, en dat was terecht: de zorg was nabij, snel geleverd, en veelal veilig en van goede kwaliteit. Ik schreef toen – in 2014 – het boek ‘De prijs van uw gezondheid’, met als veelzeggende ondertitel ‘Is onze gezondheid in gevaar?’ Het was bedoeld als een ‘wake-up call’: als we zouden verder doen zoals we toen bezig waren dan zou ons eens zo mooie gezondheidssysteem wel eens kunnen afbrokkelen. Toenmalig Minister van gezondheid en sociale zaken Maggie De Block nam het ter harte en stelde allerlei hervormingen voor, met als doel meer kwaliteit en samenwerking te bereiken en minder overgebruik. Maar een groot deel van de sector wilde niet meegaan in het verhaal en ploegde voort zoals men altijd al gedaan had.

Alles mogelijk

Vandaag wijzen sommigen met een beschuldigende vinger naar de patiënt: die is te veeleisend en wil voor elke kwaal, hoe klein ook, een behandeling. Tja, we hebben de mensen jaren de indruk gegeven dat alles mogelijk is, zonder hen echt te betrekken en de zogenaamde ‘gezondheidsgeletterdheid’ ernstig te nemen. Hier moeten we dringend werk van maken: mensen veel beter informeren over gezondheid en hoe ze die voor een groot deel zelf in handen kunnen nemen in plaats van alle heil te verwachten van de zorgverleners.

Maar ook de ouderen worden nu met de vinger gewezen; de vergrijzing als bron van alle kwaad. Uiteraard neemt hun aantal gestaag toe, en hebben ze vaak meerdere chronische ziekten zodat ze meer zorg nodig hebben. Velen hebben beperkingen en zijn afhankelijk van zorg en ondersteuning. Maar dat mag ons niet toelaten om te vervallen in een ‘blame the victim’ mentaliteit. Aan oud worden heb je geen schuld. We worden zo oud dankzij een stijgende welvaart en dankzij betere behandelingen. En die meerdere chronische ziekten hebben vooral ook te maken met een historische onderbesteding aan preventieve gezondheidszorg.

Als we echt een verschil willen maken de komende decennia moeten we ervoor zorgen dat we met zijn allen gezond en actief ouder worden, opdat we meer jaren doorbrengen zonder ziekte. Dat kan alleen maar door volop in te zetten op gezondheidspromotie. Met een deel van het geld dat aan coronavaccins werd verspild, o.a. door jongeren en kinderen te vaccineren, zouden we al ver geraakt zijn. Laat ons dus in de toekomst dergelijke middelen – die er plots wel waren – reserveren voor gezondheidspromotie. Toegegeven, als we daar nu – eindelijk – volop werk van maken duurt het zo’n 10 tot 20 jaar voor we er de vruchten van zullen plukken.

Geen afgedankt schroot

Op korte termijn is het een kwestie van ouderen met respect te behandelen en met liefde, en ze te blijven betrekken in het dagelijkse leven. Ouderen zijn geen afgedankt oud schroot, ze zijn een mens voor altijd (zie de gelijknamige documentaire van Teun Toebes). Een samenleving die niet naar haar ouderen luistert, voor hen geen moeite doet,  en ze zelfs in de steek laat is die naam niet waardig.

En wat betreft de zorgverleners, zij verdienen een fair inkomen, dat rekening houdt met hun expertise, en met de fysieke en emotionele belasting. Velen onder hen leveren tot op vandaag titanenwerk met als doel zo goed mogelijke kwaliteit te garanderen. Maar iedereen in de zorg zou zich opnieuw volop moeten kunnen engageren wanneer de werkdruk aanvaardbaar is, met veel minder administratieve belasting en met meer autonomie. Zorgorganisaties dienen ook werknemersgerichte, eerlijke, competente, transparante en waarderende leidinggevenden te selecteren. Enkel zo kan men een klimaat van psychosociale veiligheid creëren, waar iedereen ongedwongen zichzelf kan zijn, en waar kwaliteit van zorg en patiëntgerichtheid voor niemand loze begrippen zijn.