Johan Simons naar Berlijn

Het internationaal filmfestival van Berlijn, Berlinale, vindt jaarlijks plaats in februari. De belangrijkste prijs is de Gouden Beer, genoemd naar de mascotte van de Duitse hoofdstad, de beer. Iets minder bekend – film is nu eenmaal populairder – is de Berliner Festspiele.

In mei worden de tien markantste toneelvoorstellingen van Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland van het zo goed als voorbije seizoen hernomen. Voor de 54^ste editie werd een productie van het Thalia Theater Hamburg geselecteerd, geregisseerd door Johan Simons, de vertrekkende [Vade Retro Satana] artistiek directeur van NTGent. Deze voorstelling werd door Parterre en Doorbraak.be besproken, de andere Vlaamse critici hadden er geen half oog voor.

Naast Johan Simons valt op dat ook Campo [Gent] en Kunstenfestivaldesarts [Brussel] de Berlijnse staatspodia halen, als coproducent. Het volledige programma vindt u onderaan, na de beknopte versie van de recensie van Der Schimmelreiter, om het de lezer die minder bekend is met het virtuele spel van nonkel Google en tante Wikipedia makkelijk te maken.

Een Griekse tragedie op z’n Nederduits

Simons’ uitgangspunt was een novelle van de haast vergeten maar voortreffelijke verteller Theodor Storm, Der schimmelreiter. 

Het verhaal gaat over de tomeloze ambitie van een dijkbouwer. Hij realiseert zijn droom, want de oude dijk heeft zijn beste tijd gehad. Door jaloersheid van de dorpsbewoners verdrinken zijn vrouw, zijn kind, hij en zijn schimmel tijdens een storm en een breuk in de oude dijk. De breuk werd extra verzwakt door de jaloersen. 

De voorstelling  

Het toneelverhaal volgt keurig dat van de novelle. Regisseur Johan Simons heeft voor het decor een steile dijk gekozen. Op de dijkrand ligt het opgezwollen kadaver van een schimmel. De belichting schetst niet alleen het noodweer maar wijst ook zwaar op de spanning tussen de dijkgraaf [ = dijkbouwer] en de dorpsbewoners. Een slechtgezinde wind boort zich in de oren van de toeschouwers. In de verte klinkt soms groepsgebed en alle acteurs – zoals dat vroeger de gewoonte was in de Nederduitse gereformeerde kerkgemeenschap – zijn zwart gekleed. Ze acteren beheerst; prachtige stemverbuigingen en streng afgemeten mimiek. Extra pluim voor Kristof Van Boven als kind. 
De afkomst van Johan Simons, een boerenzoon opgegroeid tussen dijken en vettig laagland, is niet vreemd aan de juiste omkleding en vormgeving van dit verhaal. Hij kent de dorpsmentaliteit met zijn roddels, inteelt, afgunst, nijd en bijgeloof als geen ander huidige regisseur van naam en faam. Daarom is de voorstelling een schot in de roos; puur genot om naar te kijken. Iedereen heeft echter wat en aan alles scheelt iets. Bij deze voorstelling is dat het tempo en de muziek. Een hogere versnelling had de spanning verbeterd. Twee uur vijftig is te lang voor dit verhaal. De muziek, van de hand van Simons’ zoon Warre, heeft kwaliteit [De recensent van de Hamburger Abendblatt kopte: ‘“Schimmelreiter” trifft Jimi Hendrickx.’], maar slaat op het concept als een tang op een varken. Hij klinkt keihard de zaal in, wanneer aan het slot de dijk oprijst en een muur wordt. Wat voorzeker slaat op de eeuwige muur die staat tussen kennis en dwaasheid, specifiek voor dit verhaal: meetkunde en bijgeloof. 

Slotwoord van de novelle

‘Destijds voorspelde Jewe Manners dat het nageslacht de dijkenbouwer nog dankbaar zou zijn. Maar zoals u gezien hebt, is die dank uitgebleven. Want zo gaat het, mijnheer: Socrates gaven ze gif te drinken en onze Heer Jezus Christus sloegen ze aan het kruis! Dat soort dingen kunnen ze tegenwoordig niet zo makkelijk meer doen. Maar een vechtersbaas of een kwaaie paapse stijfkop tot heilige verklaren, of van een flinke vent die met kop en schouders boven ons uitsteekt, een spook of duivel maken – dat gebeurt nog elke dag.’ 

BERLINER FESTSPIELE 2017

– “89/90” based on the novel by Peter Richter
Directed by Claudia Bauer. Schauspiel Leipzig

– “Der Schimmelreiter (The Rider on the White Horse)” by Theodor Storm
Directed by Johan Simons. Thalia Theater, Hamburg

– “Die Borderline Prozession” (The Borderline Procession)
A loop on what divides us
By Kay Voges, Dirk Baumann and Alexander Kerlin
Directed by Kay Voges. Schauspiel Dortmund

– “Die Räuber (The Robbers)” by Friedrich Schiller
Directed by Ulrich Rasche. Residenztheater, Munich

 – “Die Vernichtung” (The Extermination) by Ersan Mondtag and Olga Bach
Directed by Ersan Mondtag. Konzert Theater Bern
 
– “Drei Schwestern (Three Sisters)” by Simon Stone, based on Anton Chekhov
Directed by Simon Stone. Theater Basel

– “Five Easy Pieces” by Milo Rau
Directed by Milo Rau. A production of the International Institute of Political Murder and CAMPO Gent. Coproduced by Sophiensaele, Berlin / Kunstenfestivaldesarts Brussels 2016 / Münchner Kammerspiele / La Bâtie – Festival de Genève / Kaserne Basel / Gessnerallee Zürich / Singapore International Festival of Arts (SIFA) / SICK! Festival UK / Le phénix scène nationale Valenciennes pôle européen de création.

– “Pfusch” (Botch) by Herbert Fritsch
Directed by Herbert Fritsch. Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Berlin

– “Real Magic” By Forced Entertainment
Conceived and directed by Forced Entertainment. Artistic director Tim Etchells – Coproduced by PACT Zollverein, Essen / HAU Hebbel am Ufer, Berlin / Künstlerhaus Mousonturm Frankfurt / Tanzquartier Wien / ACCA Attenborough Centre for the Creative Arts, University of Sussex /
Spalding Gray Consortium – On the Boards, Seattle / PS122 NYC / Walker Art Center, Minneapolis / Warhol Museum, Pittsburgh 

– “Traurige Zauberer” (Sad Magicians) A silent comedy with music by Thom Luz
Directed by Thom Luz. Staatstheater Mainz

info & docu: www.berlinerfestspiele.de