Wetenschapsfilosofe Karin Verelst (VUB) en jurist en advocaat Jan De Groote (VUB) trekken in hoogdringendheid naar de Raad van State om de avondklok in ons land aan te vechten. Zij doen dit op basis van de Belgische grondwet. Artikel 187 dat stipuleert duidelijk dat de grondwet noch geheel, noch ten dele kan worden opgeschort. Daardoor is het uitroepen van de noodtoestand niet mogelijk in ons land. De vrijheidsberoving die een avondklok de facto is, is daarom ongrondwettelijk volgens hun argumentatie.

Lessen uit de Franse Revolutie

Karin Verelst verduidelijkt. ‘Artikel 187 van onze grondwet houdt in dat je eigenlijk geen noodtoestand kan uitroepen. Dat wordt in de rechtsleer bevestigd. Het is zo dat de Belgische grondwetgever op grond van het feit dat er van 1795 tot het keizerschap van Napoleon constant Franse regeringen waren die de grondwet opschortten onder het mom van die te beschermen, uitdrukkelijk artikel 187 in de grondwet heeft opgenomen. Dat staat zo in de notulen van de grondwetgevende vergadering van 1831.’

‘De Belgische grondwet stelt eigenlijk principieel dat de democratische staat een sterke staat is die niet beschermd wordt door hem op te schorten. De democratische maatschappij kan elke crisis aan. Dit is de enige grondwet ter wereld die dat zo expliciet stelt.’

Geen nood aan noodtoestand

De vraag rijst of je in een crisis zoals we die vandaag meemaken geen ruimte moet hebben voor een noodtoestand. Verelst is het daar absoluut niet mee eens. ‘Dat zou helemaal geen goede zaak zijn. Dat wil je absoluut niet. Eens men naar het instrument van een noodtoestand grijpt, geraak je daar nauwelijks nog van af. Je ziet dat door heel de geschiedenis heen. Kijk naar Frankrijk: daar hebben ze in 2015 naar de noodtoestand gegrepen. Die is nooit meer helemaal afgeschaft. Een deel ervan is tot normale wetgeving gebombardeerd. De noodtoestand wordt sindsdien te pas en te onpas afgekondigd door Macron, nu ook weer voor corona.’

‘In alle landen waar er avondklokken worden ingesteld’, vervolgt Verelst, ‘gebeurt dit telkens pas nadat de noodtoestand wordt ingesteld. Dat feit bevestigt onze interpretatie van de ongrondwettelijkheid van de avondklok. Je wil zoiets niet. Ons artikel 187 is enorm kostbaar erfgoed dat de kracht van onze democratie onderstreept. Dat moeten we koesteren en niet met de voeten treden. Daar aankomen is krankzinnig en zet de deur wagenwijd open voor misbruiken.’

Zonder voorwerp

Het gevaar bestaat dat — zoals in het geval van de avondklok in Antwerpen — het besluit voor de avondklok wordt ingetrokken om het dan in enigszins gewijzigde vorm terug ingevoerd te worden. Een gekende en veel gebruikte tactiek om een procedure voor de Raad van State ‘zonder voorwerp’ te zetten. De Groote en Verelst hebben hierop geanticipeerd. ‘We hebben daar goed over nagedacht. Wij halen in onze argumentatie aan dat de techniek van het telkens opschorten van een besluit om dan een nieuw in te voeren, op zich een grond van hoogdringendheid is.’

‘Die techniek creëert een de facto permanente toestand van rechtsonzekerheid, terwijl de burger niet de mogelijkheid heeft om bij hoogdringendheid de vernietiging van de wet of het besluit te vragen. Dit is een totaal nieuwe juridische insteek. Het is de bijdrage van meester De Groote om dat zo op papier te zetten. We zijn benieuwd wat hier van gaat komen, maar ik ben er van overtuigd dat we een sterke zaak hebben opgebouwd.’

Allemaal gejost

Verelst benadrukt het fundamentele belang van deze procedure. ‘Als wij nu geen gelijk halen, zijn we allemaal gejost. Als dit passeert, is het hek van de dam: dan kan elke regering grondwettelijk gezien zijn gang gaan. Tot nu toe heeft geen énkele regering in het bestaan van België — tenzij de Duitse bezetter — het gewaagd om de grondwet op die manier naast zich neer te leggen. Dat komt net door artikel 187 met het streng geformuleerde verbod hierop. Als dit sneuvelt, staat er geen grens meer op de constitutionele willekeur.’

‘Maar ik ben hoopvol. De Raad van State is een rechtbank met beroepsrechters, in tegenstelling tot het Grondwettelijk Hof waar ook politici in zetelen. De avondklok werd ingesteld via ministerieel besluit, waardoor het een administratieve maatregel is en de Raad van State bevoegd is. Er is pas een vonnis geveld door de politierechter in Charleroi dat brandhout maakt van de juridische basis van deze coronamaatregelen. Dat bepaalt dat de boetes die werden uitgeschreven op basis van de ministeriële besluiten onwettig zijn. De argumentatie voor dat vonnis is ijzersterk en staat als een huis.’

Géén coronanegationisten

Verelst wil één ding extra benadrukken. ‘Let wel, we hebben het niet gemunt op coronamaatregelen an sich. Een sterk coronabeleid is in de huidige fase van de crisis noodzakelijk, maar je moet rekening houden met de proportionaliteit. Een samenscholingsverbod kan wel. Dat is een vrijheidsbeperkende maatregel. Een avondklok kan niet, want dat is een vrijheidsberovende maatregel. We leggen dat in ons verzoekschrift duidelijk uit.’

‘Nu, laat dit duidelijk zijn en noteer dit goed: de indieners van het verzoekschrift hebben nooit gezegd dat ze tegen een kordaat coronabeleid zijn. Wij zijn geen coronanegationisten! Wij zijn voor een kordaat, maar ook een sociaal rechtvaardig en grondwettelijk aanvaardbaar coronabeleid.’