De aardbeving in Turkije aan de grens met Syrië had de kracht van 130 atoombommen, zegt een Turkse geoloog. Tienduizenden mensen stierven onder het puin van slecht gebouwde huizen. Nu rijst de vraag naar wie verantwoordelijk is voor de gevolgen van de catastrofe.

Menselijk leed zou politieke spelletjes moeten doen vergeten. Waarheid is dat de politiek, zoals ze in Turkije wordt bedreven, er schuld aan heeft. Omdat de waarheid haar rechten heeft, stellen vele Turken van binnen en van buiten het rampgebied zich de vraag waarom ‘vader staat’ geen voorzorgsmaatregelen heeft getroffen. Iedereen wist dat de aardbeving op een dag in die regio zou plaatsvinden. Ze stellen zich ook de vraag waarom ‘vader staat’ faalt bij het verlenen van hulp. Maar in plaats van dat er naar hen wordt geluisterd, krijgen mensen die kritiek uiten de handboeien omgelegd. Het zijn er al meer dan honderd. Het hadden er nog meer kunnen zijn, als de Turkse overheid vorige week dinsdag en woensdag niet Twitter had geblokkeerd.

Vertraagd bezoek

Kemal Kılıçdaroğlu, voorzitter van de (nog door Atatürk gestichte) oppositiepartij CHP, kon zich nog wel kritiek veroorloven; hij is dan ook door zijn parlementair mandaat beschermd. In ieder geval was hij al de dag na de aardbeving ter plekke om noodlijdende mensen een hart onder de riem te steken. Recep Tayyip Erdoğan, staatspresident en voorzitter van de AKP, kwam pas twee dagen later toe.

Het doet onwillekeurig denken aan bondskanselier Konrad Adenauer die West-Berlijn pas enkele dagen na het begin van de bouw van de Berlijnse Muur bezocht. De verder ingekapselde West-Berlijners, en niet alleen zij, zouden het ‘der Alte’ (‘de Oude’) niet vergeven. En zullen de Turken Erdoğan zijn vertraagd bezoek vergeven? Een man die al zes jaar langer dan Adenauer zijn land bestiert en de almacht van de staat belichaamt?

Corruptie in de bouwsector

Het late opdagen van Erdoğan symboliseert de onverschilligheid van de machtigen voor het leed van de kleinen. Er is natuurlijk veel meer dat de Turken de staat en dus ook zijn lijfelijke vertegenwoordiger verwijten. Om te beginnen is er de corruptie in de bouwsector. Na de grote aardbeving in Izmit in augustus 1999 kwamen er strengere bouwmaatregelen om ervoor te zorgen dat nieuwe woningen bestand zouden zijn tegen een aardbeving tot acht op de schaal van Richter. Vele bouwondernemers die banden hebben met de regeringspartij AKP, legden de nodige maatregelen naast zich neer om de winst op te strijken.

De getroffen streek tussen Kahramanmaraş en Gaziantep kende de afgelopen twintig jaar een boom in de bouwsector. De nieuwe woningen bleken dus niet bestand te zijn tegen de catastrofe die er stond aan te komen. In 2020 had Dilşat Canbaz Kaya, een parlementslid van de pro-Koerdische partij HDP, aan de minister van Binnenlandse Zaken Süleyman Soylu gevraagd hoe het zat met de bouwvoorschriften en noodplannen van de regering. Een antwoord van Soylu bleef uit. Verder bereidden de lokale overheden zich ook niet voor op mogelijke aardbevingen. Zo waren er geen nooddepots ingericht en werden er geen maatregelen genomen om de bevolking voor te bereiden, zoals Turkse geologen hadden aangemaand. De omgerekend 35 miljard dollar van een ‘aardbevingsbelasting’ werd aangewend om gaten in de begroting te stoppen of — volgens Kılıçdaroğlu — om bevriende bouwondernemers te lijmen.

Sociale onrust

Het Turkse leger schoot pas een dag na de catastrofe in actie. Vele reddingsteams kwamen met vertraging aan. AFAD, de hulporganisatie van de staat, leverde hulppakketten vanuit het buitenland of vanuit door de CHP bestuurde steden onder haar eigen logo af aan de getroffen bevolking. De sociale onrust neemt intussen toe. Er is sprake van plunderingen. Honderdduizenden mensen moeten dakloos geworden zien te overleven. Wat als ze naar andere delen van het land uitzwermen?

Voor Erdoğan komt de natuurcatastrofe ongelegen. Ze zou wel eens op een politieke catastrofe kunnen uitdraaien voor hem, zeker nu er presidents- en parlementsverkiezingen staan aan te komen. Erdoğan wilde ze sowieso vervroegen van 18 juni naar 14 mei. Hij heeft ze liefst zo vlug mogelijk achter zich omdat zijn populariteit een stevige knauw had gekregen door de barre economische toestand en de inflatie (die officieel 65 procent, maar in werkelijkheid meer bedraagt). Bovendien zet hij zo de oppositie klem die nog geen eigen presidentskandidaat naar voren heeft geschoven. De vraag is natuurlijk of het wel kies is om de verkiezingen in deze omstandigheden zo vroeg te laten doorgaan.

Krassen

In de dagen voor de aardbeving was de populariteit van Erdoğan wel weer beginnen stijgen. Dat had te maken met de rol van sterke man die hij zich aanmat op het internationale toneel. Hij deed niet mee aan de Westerse sancties tegen Rusland, hij dreigde buurland Griekenland, hij zei nee tegen de uitbreiding van de NAVO met Zweden en Finland. Maar zijn land is nu aangewezen op buitenlandse hulp, zelfs van Griekenland dat op een toenadering met Turkije hoopt.

Er komen nu krassen op het beeld van de sterke man. Zal hij hetzelfde lot ondergaan als Bülent Ecevit (zie portret) in wiens regeerperiode de catastrofe van 1999 gebeurde en die in november 2002 plaats moest ruimen voor de partij die zich meer leek te bekommeren om ‘de kleine man’, de AKP, de partij van Erdoğan? Hij moet zich nu bezinnen over zijn verkiezingscampagne. De vraag is hoe? Met meer empathie voor de Turkse bevolking? Of is het meer van hetzelfde beproefde recept, zoals hardhandig optreden tegen kritische mensen of het verder laten bombarderen van  de Koerdische gebieden in Noord-Syrië, gebieden overigens waar ook slachtoffers van de aardbeving toevlucht hebben gezocht?