Laag, lager, laagst

De Standaard  van 22 februari 2019 geeft op zijn opiniebladzijden ruimte aan ene Stefan Grondelaers, verbonden aan de Nijmeegse Radbouduniversiteit in een niet nader benoemde functie. De titel De kwaal van de standaardtaal  is op zich al een statement: standaardnederlands in Vlaanderen is een kwaal, een ziekte, dus, waarmee Vlaanderen volgens de heer Grondelaers ‘gewrongen’ zit. Grondelaers stelt vast dat alle pogingen van de overheid om de voorbije veertig jaar standaardnederlands in te voeren mislukt zijn. Het leidde tot een ‘ideologisering’ van ons denken over taal; de oudere generaties ‘aanbidden’ het Nederlands van de VRT-nieuwslezers ‘dat niemand spreekt’, en zij ‘haten’ de omgangstaal, die ‘haast iedereen spreekt’.

Deze ‘ideologie’ leidde tot een onzalig beleid vanwege de onderwijsministers Frank Vandenbroucke en Pascal Smet, die beiden nadrukkelijk correct en niet-tussentalig Nederlands voorstonden. Dat beleid is volgens Grondelaers mislukt, want de Vlaamse jongeren kunnen of willen Martine Tanghe en Bavo Claes niet meer imiteren. Dat Bavo Claes al sinds 2005 de VRT verlaten heeft, is de heer Grondelaers even ontgaan. De namen van de nieuwste lichting nieuwsankers blijven onvermeld, wat tot de interpretatie kan leiden dat hun Nederlands misschien beter niet geïmiteerd wordt. Bovendien leidde het beleid tot vage eindtermen en leerplannen ‘waar taaldocenten niets aan hebben’.

Oplossingen?

Welke oplossing stelt Grondelaers voor? Hij verwijst naar de tekst Visie op taalvariatie en taalvariatiebeleid  van de Taalunie, waaraan hijzelf meeschreef. Die tekst leidde tot een plan dat de Vlaamse en Nederlandse ministers intussen hebben goedgekeurd.

Kort samengevat stelt de Taalunie voor dat de politiek moet vertrekken van de taal die de Vlaming echt spreekt. Regionale varianten (dialecten, dus) moeten ‘geaccepteerd en getolereerd’ worden want ‘ze genieten ‘modern prestige in interacties waarbij het belangrijker is om cool (sic) dan om hoogopgeleid over te komen’. Vrijheid blijheid, dus. Of toch niet helemaal? Grondelaers realiseert zich dat in het onderwijs taalnormen echt wel hard nodig zijn. Voor gesproken taal mogen die normen ‘inclusief en tolerant’ zijn. Als we elkaar maar verstaan, is het al lang goed. In geschreven taal moet de norm strikt blijven. Grondelaers gaat er dus vanuit dat jongeren die er het ene lesuur lustig op los brabbelen tijdens het daaropvolgende dictee de regeltjes zullen respecteren. Die man heeft duidelijk nooit voor een klas twaalfjarigen gestaan.

Normverschillen

Deze verlichte academicus verwacht dat vooral de VRT kordaat het roer omgooit. De openbare omroep is nu gebonden door een beheersovereenkomst waarin staat dat hij de standaardtaal hanteert en de norm ervan bepaalt. Die opdracht is volgens Grondelaers niet te verzoenen met de taalrealiteit. Vandaar dat de VRT al in 2012 een taalcharter heeft uitgevaardigd waarbij het strengste Nederlands beperkt wordt tot de nieuwsredactie.

In fictie en humor mogen alle remmen los. Vandaar dat je in Thuis zowat alle taalregisters kunt horen, van het sappige Gents van Eddy tot het keurige Nederlands van madam Marianne. Dagelijkse kok Jeroen Meus en globetrotter Tom Waes doen zelfs geen inspanning meer om de schijn op te houden. Ook de omroepers van StuBru en MNM mogen hun taaltje aanpassen aan ‘de jeugdige identiteit van hun doelgroep’ en de beheersovereenkomst aan hun laars lappen.

In limbo

Maar nog ligt de lat niet laag genoeg. De VRT zou werken aan een herziening van zijn taalbeleid, met het oog op de nieuwe beheersovereenkomst die in 2020 ingaat. De omroep bekijkt ‘hoe een toleranter taalbeleid eruit zou kunnen zien, zonder zijn rol als normbepaler te willen opgeven’. Vooral omroepmedewerkers en academici zouden volgens een raadpleging voorstander zijn van een ‘dynamischer’ taalbeleid. Wat we daaronder moeten verstaan, wordt niet gezegd. Leerkrachten en politici tonen wat meer schroom.

Grondelaers verwacht dat de overheid de VRT de toelating geeft ‘om een minder strak normbeleid te voeren’, want ‘diep verankerde en verlammende ideeën’ moeten dringend overboord worden gekieperd. De lat moet dus lager.

Het stuk van Grondelaers is een pleidooi voor georganiseerde taalverloedering. Historisch gezien is het een wonder dat er in Vlaanderen nog Nederlands gesproken wordt. Het heeft van verscheidene generaties Vlamingen immense inspanningen gevergd om het Nederlands als taal te doen erkennen. De officiële Nederlandstalige versie van de Grondwet verscheen pas in 1967. De strijd voor het behoud van het Nederlands in Brussel, en hoe langer hoe meer daarbuiten, is een dagelijkse realiteit.

Zopas werd een eerste voorzitter van het Brusselse Hof van Beroep benoemd die totaal geen Nederlands spreekt. Nieuwbakken burgemeester Kompany van Ganshoren, officieel een tweetalige gemeente, kent geen Nederlands. Senaatsvoorzitter Jacques Brotchi kent evenmin als zijn voorgangster Christine Defraigne de taal van de meerderheid der Belgen. En tegen die achtergrond durft Grondelaers pleiten voor een versoepeling van de taalnormen bij de enige openbare dienst die voor de meeste Vlamingen een baken van betrouwbaarheid op taalgebied is. In deze tijden van algemene verdwazing en relativering kan ik alleen maar hopen dat de bestuurders van de VRT het been stijf houden, al maak ik mij daaromtrent geen illusies.