Laat duizend compromissen bloeien

De Vlaamse ruimtelijke ordening is een ramp. Het weer aan elkaar lijmen van die gebroken pot is een secuur werkje, en we zullen de barsten altijd blijven zien.

De schoonheid van Vlaanderen

Ik heb een Vlaams-nationalistische twitter-vriend van de zachte stempel. Die had de afgelopen dagen met dit frisse maar toch wel mooie lenteweer zijn wandelschoenen aangetrokken om zich te verheugen in de schoonheid van Vlaanderen. Als ik me niet vergis struinde hij ergens rond ter hoogte van Grimbergen. Op ongeveer datzelfde ogenblik maakte ik een wandeling door een soort land van Cocagne, de duinbossen tussen Klemskerke en De Haan.

Dus ja, je kan nog prachtige wandelingen maken in Vlaanderen, maar dat pakweg twintig kilometer aan een stuk volhouden is niet zo  eenvoudig. De beste oplossing is om de witgele markeringen van de grote routepaden te volgen. Die wringen zich als een echte Houdini — dankzij de inzet van plaatselijke wandelverenigingen — letterlijk in allerlei bochten om toch maar het mooiste van elke omgeving te laten zien en de verkavelingen, snelwegen, KMO-zones, golfterreinen, voetbalvelden en benzinestations zoveel mogelijk te mijden.

Transfers

De ruimtelijke versnippering van Vlaanderen eist al decennia lang haar tol. Het verspreide wonen op het platteland kost de overheid ongeveer zeven keer meer als het wonen in de steden, ten gevolge van de veel hogere investeringen die nodig zijn om landelijke woningen te voorzien van toegangswegen, rioolaansluitingen, water en energie. Een permanente en structurele transfer van stad naar platteland waar de verkavelingsbewoner niets van merkt omdat de meerkost ten laste valt van de gemeenschap.

Maar niet enkel het wonen is versnipperd, het werken is dat ook: bij elke kerktoren hoort een florerende KMO-zone, want anders heeft de burgemeester zijn of haar werk niet goed gedaan. Met zoveel potentiële begin- en eindbestemmingen leert de combinatoriek ons dat het aantal mogelijke woon-werkroutes astronomisch hoog wordt. Pas daar maar eens een mouw aan met het openbaar vervoer. We hebben zowat het dichtste spoorwegennet ter wereld, maar daarmee komen we nog nergens.

Maar daarom niet getreurd: het woon-werkverkeer wordt vergoed en fiscaal gesubsidieerd per kilometer. En de kilometerheffing komt er toch niet, zolang er geen ‘draagvlak’ voor is. Maar om te zeggen mensen, als er een of andere ecologische of sociale beleidsmaatregel  naar voren wordt geschoven, dan is altijd de eerste vraag: wie zal dat betalen? In dit geval is dat duidelijk: iedereen betaalt mee aan de kostprijs van de ruimtelijke versnippering. Prijskaartje volgens het VITO: 1.7 miljard euro per jaar, mobiliteitskosten met uitzondering van de wegeninfrastructuur niet eens meegerekend. De schade die aangericht wordt aan ons ecosysteem, onze gezondheid en aan ons cultureel patrimonium is nog moeilijker te becijferen. Nietsdoen kost ook geld, permanent en structureel.

Communisme

Een tweede vraag die vaak opduikt samen met de pecuniaire kwestie is de schuldvraag. Voor zover het nuttig is om ze te beantwoorden, want dat brengt ons geen stap dichter bij een oplossing: het is alvast niet de schuld van de communisten. Renaat Braem, een visionaire architect van de communistische school, pleitte er ooit voor om alle urbanisatie te concentreren rond de as Antwerpen-Luik, aan beide zijden van het Albertkanaal. Op die manier, zo wist Braem, zouden de nutsvoorzieningen hun maximaal rendement halen, en kon de rest van dat mooie Vlaamse platteland ongeschonden blijven.

Die visie is dus zowat de antipode van wat Vlaanderen uiteindelijk geworden is.  Ook Le Corbusier deed zijn duit in het zakje. Die ontvouwde tussen de twee wereldoorlogen een plan om de Antwerpse Linkeroever haast onbeperkt in westelijke richting uit te breiden om de bevolkingsgroei van Vlaanderens grootste stad op te vangen. Alleen, die bevolkingsaanwas is er nooit gekomen. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er zelfs een stadsvlucht op gang, aangewakkerd door het overgesubsidieerde wonen op het platteland.

Ongemakkelijke waarheid

Als we de permanente aderlating die onze caleidoscopische urbanisatie met zich meebrengt willen stoppen, dan zal dat moedige en onpopulaire maatregelen vergen. Begin maar eens een verkaveling te verdichten. Kan je je voorstellen wat er dan zal gebeuren? Een akkefietje zoals het rekeningrijden is daarmee vergeleken peanuts. Politici die durven zeggen wat moet in plaats van wat we graag horen, die hun kop gaat eraf. De Vlaamse politieke biotoop leent zich slecht tot het onderhouden van dat soort specimen. Zeker als het over huis en haard gaat.

Ik heb er ondertussen ook mijn kopke  bij neergelegd: de Vlaamse rampelijke ordening is de resultante van een paternoster van compromissen. Elke kleine stap in de richting van het ontwarren van dat kluwen zal dus ook het resultaat zijn van een, twee, vele compromissen. Laat duizend compromissen bloeien. Ik kon nooit een knoopje uit een fijne draad krijgen zonder die te breken. Mijn moeder kon dat wel: door geduldig te pulken tot ze er was. Weinig heroïsch, weinig visionair, maar wel effectief.