Het Lam Gods, anno 2018

Wolken spuiten, het gebeurt vaak zuiver vanuit een effectbejag, maar in de productie Lam Gods, zoals de NTGent-productie genoemd wordt, betekent de wolk de schepping van hemel en aarde vanuit het niets en de duisternis. Halen we er het Oude Testament bij, Hoofdstuk I, eerste alinea: ‘In het begin schiep God hemel en aarde. Maar de aarde was nog ongeordend en leeg, over de wereldzee heerste duisternis, en Gods Geest zweefde over de wateren. God sprak: Daar zij licht. En er was licht.’

Herschildering

Het herschilderen van het beroemde schilderij Lam Gods doet de nieuwe artistieke leider van het NTG niet alleen. Milo Rau koos een paar oudgedienden van het Gentse gezelschap en gaf ze de leiding over een bont gezelschap dat — zo lijkt het wel — auditie moet doen voor een nieuwe productie. Zelfs de oudgedienden doen auditie, ten aanschouwe van het publiek, dat gezien kan worden als een jury. Chris Thys [zéér inlevend!] vertellend hoe ze de beleving van haar acteren ingelepeld kreeg en Frank Focketyn [zonder geschmier!] wat de oorsprong is van zijn ‘toneelmuziekje’ aan de hand van een jeugdherinnering en een baton.

Rome, Mekka en Jeruzalem

De auditie ontplooit zich gaandeweg tot een spektakel dat niet verveelt, op één moment na, waarover zo meteen meer. Geen verveling en geen schokkende scènes, niet voor de puritein en al evenmin voor wie zich bekent tot de leer van Rome, Mekka of Jeruzalem.

Wat in het bijzonder opvalt is dat door de vermenging van de godsdiensten de Westerse Cultuur verder reikt dan het Europese continent. Noord-Afrika behoort er ook toe. Milo toont dat handig aan vanuit dialogen die organisch ontstaan zijn en tijdens de opbouw van de productie hun definitieve vorm kregen.

God als volkszanger

Een repetitieproces in de klassieke betekenis van het woord is er niet geweest. Tijdens de eindfase is er herneming na herneming geweest om wat er gezegd wordt op het toneel in overeenstemming te brengen met de boventiteling. Dat kan als repetitie gezien worden. Wie waar moet gaan staan, daar is het geheugen voor uitgevonden, en welke houding hij of zij aanneemt heeft er voor naar het schilderij gekeken.

Centraal op het schilderij staat God. Voor de productie is hij vervangen door een Gentse volkszanger met een trekharmonica. Tweede centrale figuur is het lam, dat in werkelijkheid een schaap is. Zowel op het schilderij als op het toneel. Waarom het schilderij dan niet het Schaap Gods heet, heeft te maken met een lam dat al in hoofdstuk XXII van de Genesis opdraaft. Als God Abraham op de proef stelt en hem vraagt zijn zoon voor hem te offeren, aarzelt de aartsvader. Wanneer hij dan toch op de vraag van God ingaat, wijzigt God op het laatste moment zijn vraag in die zin dat hij een lam gelijk stelt met een zoon. Met een beetje goede wil kan je God als de eerste sadist van de Westerse cultuur zien. Maar niet alleen in de Roomse, ook in de joodse en de islamitische religie speelt het lam een belangrijke rol. Voor het jaarlijks islamitische offerfeest wordt een schaap — oorspronkelijk een lam — geslacht.

Rituele slachting

Voor de Gentse productie is het schaap, eerder dan God, als centrale figuur gekozen. Vrij kort na aanvang verschijnt een [echte] herder en zijn hond met vijf al even echte schapen. Voor veel toeschouwers is dat spectaculair, aan de spanning in de zaal te horen.

Michiel Devijver

Een herder met z’n schapen in het Lam Gods

Een schaap wordt op het toneel geschoren, de voorgeschiedenis van het ritueel slachten, terwijl de projectie gebeurt van een slachting, van het genadeschot tot de ophanging van het kale kadaver.  Milo Rau slaagt er echter in het zo in te kleden dat het wel raakt maar niet choqueert. Omdat hij kiest voor een nuchtere weergave van de logica van de religieuze slachting.

Adorerende engeltjes

Langzaam worden de diverse panelen van het triptiek ingevuld. Adam en Eva verschijnen, ontkleden zich en nemen de oorspronkelijke houding aan uit de eerste wordingsgeschiedenis van het schilderij. Dit voor de ogen van een anderhalf dozijn kinderen, die de adorerende engeltjes van het middenpaneel verbeelden. Adam en Eva besluiten tot een copulatie, wat uiteraard gesuggereerd wordt, het liefdespel eindigt bij een zedige kus en een knuffel.

De moeder Gods werd oorspronkelijk vertolkt door een vrouw van Arabische afkomst. Ze kreeg na de première zoveel haatmails dat ze uit de productie stapte. Die scène, zoals ze sinds de derde voorstelling, zondag 30 september, gebracht wordt, is de zwakste van de productie. Door haar uittrede is er maar een halve oplossing gevonden. In die zin dat dat je haar verhaal hoort, maar er niets bij vertoond wordt. Stilte is gevaarlijk en leegte vervelend. Hopelijk wordt hier voor de komende voorstellingen een nieuwe invulling bedacht.

Eén grote familie

In zijn geheel genomen is de productie Lam Gods niet geheel geslaagd. Het oogt allemaal mooi, jammer genoeg beperkt de productie zich tot taferelen die nooit één geheel vormen, zoals de panelen van de triptiek dat wel doen. Al blijven het panelen, ze vormen één schilderij.

Wat Milo Rau wel bereikt heeft, is aan te tonen dat de wereldbevolking, vanuit de Westerse Cultuur bekeken, één grote familie is. Dat alle oorlogen in wezen familieruzies zijn. Dat valt al op te maken uit de verhalen van de Bijbel en de Koran, maar wie leest die boeken nog ten gronde? Het is dus goed dat het eens naar het toneel vertaald werd. Niet vanuit de vijandschap en de oorlog, maar vanuit de vriendschap en de vrede.

Mengvorm van twee lessen

Nuchter bekeken is de productie Lam Gods van het NTGent een vermenging van een geschiedenis- en een zedenles. Wat meer theater en wat minder school en Milo Rau promoveert van bouwmeester naar nieuwe opperbouwmeester van het toneel in het stads-theater van de toekomst in de Nederlanden. Hoe dan ook, deze productie betekent het begin van een nieuwe golf in de toneelkunst. Eindelijk.

Tot slot wil ik wijzen op het lied waarmee de voorstelling aanvangt, en dat ter sprake komt in de scène van Maria, Moeder Gods: Dance Me to the End of Love. Terecht. Pakkend. Treffend. Een lied dat in alle religieuze vieringen een ereplaats zou moeten krijgen. De aanbidding niet van het lam maar van de mens zoals hij zou moeten zijn.

LAM GODS
Concept, regie & tekst: Milo Rau
Dramaturgie: Stefan Bläske
Productie: NTGent
Coproductie: Internationaal Theater Amsterdam en Schauspiel Stutgart,  

www.ntgent.be