Leaving Neverland – alles voor de feiten of voor de documentaire?

Mijn dochters liepen, getooid als piraat en Megamindy, de schoolpoort uit. Een verkleed klasgenootje begon fier zijn moonwalk te dansen. Hij was een grote bewonderaar van Wacko Jacko, zo riep hij. Hij noemde hem natuurlijk niet zo, maar ik dacht het meteen. De gedachte werd snel weggeketst door mijn blije gemoed: mijn piraatje, mijn oudste dochter, was voor een keer niet ten prooi gevallen aan het businessplan van olijk Gertje en ernstige Hans. Voor het carnavalsfeest op school was ze niet in de ruime kleerkast van Studio 100-niemendalletjes gedoken. De wonderboys van het Vlaamse kinderentertainment zullen het rijkelijke beleg op hun boterham nog niet moeten inruilen voor samsonworst, maar mijn rebelse hand is gauw gevuld. Ik genoot.

’s Avonds voelde ik toch een lichte plaatsvervangende schaamte. Wie laat nu zijn zoon in de huid van een kinderverkrachter kruipen. De buzz rond Leaving Neverland was vanuit de States luider en luider aan het doorgalmen in Vlaanderen.  In die documentaire getuigen twee slachtoffers en hun naaste familie over hoe ze de pedofiele perversiteiten van Michael Jackson hebben moeten ondergaan. De documentaire zelf was toen nog niet uitgezonden in Vlaanderen, maar verschillende ernstige (De Afspraak) en minder ernstige (Van Gils & gasten) televisionele praatclubs hadden er al een item aan gewijd. Hun aanpak hadden ze uit dezelfde mosterdpot gelepeld: wat denkt de diehard fan? Wat een irrelevante vraag by the way.

Serene documentaire

Vrijdagavond is Leaving Neverland op Canvas uitgezonden. Uren schokkende televisie, waarbij de toch al bedenkelijke reputatie van Wacko Jacko helemaal de dieperik induikt. Daarvoor moet niet eens uit een sensationeel vaatje getapt worden: geen suggestieve vragen (althans niet hoorbaar tijdens de documentaire), geen muzikale bombast, een zorgvuldige opbouw van het ‘verhaal’,… James Safechuck en Wade Robson, de twee slachtoffers, doen sereen hun relaas over hoe zij aan Michael Jackson ten prooi gevallen zijn (‘He was already larger than life.  And then he likes you.’). Je gelooft hen gewoon.

Ik wenste Michael Jackson postuum een gevangenisregime op water en brood toe, met ongedierte dat elke nacht tot bloedens toe knaagt aan zijn voormalige reukorgaan. Zo breekbaar is mijn zelfverklaarde rechtvaardigheidsgevoel dus, ook al is het geschraagd door vijf studiejaren over ons rechtssysteem.

Eenzijdige benadering

Gelukkig volgde op de confrontatie met mijn wraakzuchtige kantje wat meer bedachtzaamheid. Deze bracht me tot de overtuiging dat de documentaire op een aantal punten tekort schiet. Ook op fundamentele punten.

Deze documentaire is mooi gemaakt en heeft zijn maatschappelijke waarde. Denk bijvoorbeeld aan de opflakkering van de bespreekbaarheid van kindermisbruik (kijk maar naar het verhoogde aantal oproepen bij Tele-Onthaal na de uitzending ervan). Maar: ze koppelt ook de naam van Michael Jackson aan dat kindermisbruik. HBO, het Amerikaanse kabeltelevisienetwerk dat Leaving Neverland uitbrengt, was er naar eigen zeggen niet op uit om Michael Jackson alsnog een welgemikte trap onder de kont te geven. De (voorspelbare) kans dat deze documentaire dat effect zou hebben, was wel honderd procent. De documentaire houdt daar onterecht weinig rekening mee.

De regisseur, Dan Reed, heeft het verhaal opgebouwd vanuit het perspectief van de slachtoffers, niet onderbroken door een wederwoord van de entourage van de dader of door andere getuigen of feiten die voor rimpelingen in de verhaallijn kunnen zorgen. Dat kan het inzicht in de beleving van kindermisbruik door de slachtoffers verscherpen. Het verzwakt evenwel de reconstructie van wat er echt gebeurd is. En het maakt het oordeel over de schuld van de dader principieel onmogelijk (want we hebben geen getuigen of andere bewijselementen à décharge gezien). Toch heb ik, net als iedereen, mijn (vernietigende) oordeel klaar.

Terwijl ik mezelf emotioneel doorheen Leaving Neverland ploegde, bekroop me het gevoel dat er wel heel weinig lacunes en incoherenties te bespeuren vallen in de verhalen van James Safechuck en Wade Robson.  Stel dat die er wel geweest zijn: zou de regisseur dan in zijn trukendoos gedoken zijn om de coherente verhaallijn in de documentaire aan te houden? Om het punt dat hij wou maken onomstotelijk aan de kijker te presenteren? Een handige montage of een onschadelijk bruggetje kan wonderen doen, zonder echt een loopje te nemen met de realiteit. Nadeel: het kan de heldere blik op de feiten vertroebelen.

Recht van verdediging

Op de vraag waarom hij de naasten van Michael Jackson niet minstens uitgenodigd heeft om hun perspectief te belichten, antwoordt hij in een interview met de New Music Express, een Britse muziekwebsite, als volgt:

‘It’s not a platform for the Jackson estate to launch their campaign of counter-information. That’s not what we provide. In this documentary, people make very serious allegations about Michael Jackson. It’s not a piece of showbiz shim-sham.’ (eigen vertaling: ‘Dit is geen platform voor de Jackson nalatenschap om hun campagne met tegeninformatie te lanceren. Dat is niet wat wij voorzien. In deze documentaire maken mensen heel ernstige beweringen over Michael Jackson. Het is  geen schijnvertoning.’)

Oké, we staan niet in de rechtbank en het is onzeker of Dan Reed strikt genomen een journalist is. Toch had het naleven van een aantal fundamentele juridische en journalistieke principes bij het maken van deze documentaire niet misstaan. Zeker gezien het effect van de documentaire (trial by media) en het gebruik van de documentaire zelf als medium. Fundamentele rechtsbeginselen (vermoeden van onschuld, het recht van verdediging) en journalistieke principes (woord en wederwoord) zijn niet zomaar komen aanwaaien, ze raken aan de fundamenten van hoe wij elkaars daden beoordelen en de voorzichtigheid die daarbij geboden is. Zelfs wanneer het over overledenen gaat, met of zonder nabestaanden. En dus ook wanneer het over die gekkerd gaat wiens uitspattingen ons zo geëntertaind hebben dat we wegkeken van wat toen al bijna niet meer te ontkennen viel.

Rechtsstaat

Nogmaals: ik geloof James Safechuck en Wade Robson en ook ik vind Michael Jackson een gigantische *!#&%@. Toch hoop ik dat in de toekomst heel spaarzaam en met uiterste zorgvuldigheid omgesprongen zal worden met dit type van buitengerechtelijke processen. De rechtsstaat beschermt ons allemaal, ook de grootste crimineel. Dat dit zo melig klinkt, herinnert er ons aan dat die rechtsstaat niet als vanzelfsprekend beschouwd mag worden.

In dat licht was de knul bij de schoolpoort veel rebelser dan mijn pantoffelrebellie. Hij symboliseerde voor mij niet het geloof in Michael Jackson, wel integendeel. Hij symboliseerde (onbedoeld) het vermoeden van onschuld, tegen het oordeel van ons allen in. Ik hoop van harte dat de jongen kan blijven genieten van de goede muziek van Michael Jackson, maar dat is een andere discussie.