Af en toe lees je ook goed nieuws in de krant. ‘Sp.a wil leden van het Vlaams Parlement die nepnieuws verspreiden, een sanctie kunnen opleggen.’ De partij wil daarvoor de deontologische commissie inschakelen. Het voorstel krijgt kritiek van iedereen: van Groen, van N-VA, van CD&V, maar zo gaat dat altijd als je komt met gedurfde, vernieuwende voorstellen. De tijd is wellicht nog niet rijp. Maar wat niet is kan nog komen. En ondertussen kunnen we ons al op de volgende stappen beraden.

Eén ministerie van Waarheid

Ik lees dat Benjamin Dalle, de Vlaamse minister van Media, 29 miljoen wil investeren in een factcheckplatform om nepnieuws aan te pakken. In 2018 al had Alexander De Croo als federale Minister voor de Digitale Agenda beslist om de strijd tegen nepnieuws aan te binden, en het ‘evenwicht tussen vrijheid van meningsuiting enerzijds en maatregelen tegen desinformatie anderzijds’ te bewaken (zie hier). Alexander had gelijk wat de grond van de zaak betreft. Als het om vrijheid van meningsuiting gaat, moet vooral het ‘evenwicht’ in het oog worden gehouden, want straks zegt iedereen waar hij zin in heeft.

En daar kunnen schadelijke dingen bij zijn. Maar … Vlaams, federaal, Media, Digitale Agenda …  wordt het geen tijd om iets te doen aan de versnipperde bevoegdheden? Waarom geen eengemaakt ministerie van Waarheid oprichten? Federaal natuurlijk. Het is beter op te komen vóór iets – de waarheid – dan tegen iets – nepnieuws. Er moet nog ergens een blauwdruk liggen voor zo’n ministerie. Eens kijken onder de O van Orwell of de B van Blair.

Leopold II

En dan kunnen we nóg een vraag stellen. Waarom die strijd beperken tot nepnieuws, met andere woorden tot de nep van nu? Zijn er dan geen problemen met het verleden? Bestaan er geen schoolboeken en historische werken waarin de misdaden van Leopold II onvoldoende aandacht krijgen? Nepgeschiedenis, zou je kunnen zeggen. Kunnen die boeken zomaar op de planken van openbare bibliotheken blijven liggen, waar iedereen ze kan meenemen?

En wat met de toekomst? Ook hier ligt nog onontgonnen terrein. Wat doe je met mensen die beweren dat het binnen vijftig jaar met de migratie zal meevallen, maar dat Vlaanderen zal kampen met overstromingen wegens de klimaatverandering? Of omgekeerd – want ik ben even vergeten welke toekomstige feiten hier juist nep zijn. Maar u begrijpt waar ik naartoe wil.

Winkelen: riskant of niet?

Helaas zijn dat allemaal nog toekomstdromen. Ondertussen moeten we het doen met het voorstel van sp.a. dat dus parlementsleden wil controleren en sanctioneren. En zelfs met dat voorstel moeten we opletten dat er geen misverstanden ontstaan.

Frank Vandenbroucke bijvoorbeeld kwam gisteren op televisie vertellen dat de sluiting van de niet-essentiële winkels ‘eigenlijk’ een ‘psychologische’ maatregel was en dat winkelen op zich niet riskant is (1). Een maand geleden liet hij ongeveer het tegenovergestelde verstaan. Heeft Vandenbroucke nu minstens één keer nepnieuws verspreid over de veiligheid van het winkelen, hetzij gisteren, hetzij een maand geleden? Daar kun je van mening over verschillen.

Dezelfde discussie heb je over de communicatiebocht rond de mondkapjes. Ik citeer hier graag Jean-Pierre Rawie, de enige hedendaagse dichter uit ons taalgebied, samen met Koenraad Goudeseune, die ik ongeveer begrijp. ‘Over die mombakkesen,’ schrijft Rawie, ‘wil ik nog één keer iets zeggen, waarna ik er voor eeuwig over zwijgen zal. Iets kan niet de ene dag zinloos, en daags nadien van levensbelang zijn, dus ofwel, de over ons gestelden hebben ons gedurende meer dan een half jaar op ten hemel schreiende wijze misleid, of we worden nú belazerd; tertium non datur. Zo dat is eruit.’  (2)

De goede zaak

Maar Rawie ziet in zijn simpelheid één zaak over het hoofd. Er is niet alleen waarheid en leugen, er is ook nog de Goede Zaak. Nepnieuws is niet echt nep als het de Goede Zaak dient. Dat wist men al in de Oostenrijkse dubbelmonarchie. Joseph Roth beschrijft in De Radetzkymars hoe luitenant Trotta tijdens een veldslag keizer-koning Frans-Jozef op de grond gooit, en hem zo redt van een vijandelijke kogel. Dat verhaal verschijnt later in de schoolboekjes als een heldhaftig gevecht waarin de keizer en de luitenant met blanke sabel tientallen vijanden over de kling jagen.

Als de luitenant, ondertussen Von Trotta, protesteert tegen die nepnieuwsversie, wijst men hem erop dat het boek bestemd is voor kleine kinderen die niets hebben aan een in alle details correct verhaal. Zolang de boodschap maar duidelijk is. En zou dat laatste ook niet gelden, moet Frank gedacht hebben, voor die grote kleine kinderen die we volwassenen noemen?

Ik heb mij, zie ik achteraf, overigens zorgen gemaakt om niets, nu ik het voorstel van sp.a opnieuw bekijk. Ze hebben aan alles gedacht. Hun Frank blijft natúúrlijk buiten schot. Het voorstel geldt alleen verkozen parlementsleden. Ministers die geen parlementslid zijn en die niet verkozen zijn, moeten zich geen zorgen maken. Oef.

(1) . Hier volgt een stukje uit het Terzake-interview:

–   Goeienavond meneer Vandenbroucke. Dank om bij ons te zijn.
–    Goeienavond.
–   Ja, er zijn een aantal heel voorzichtige versoepelingen aangekondigd, zullen we het zeggen, we hebben er al een aantal besproken in de uitzending. Bent u zeker dat met wat vandaag bepaald is, dat we niet opnieuw richting een derde golf gaan, dat het niet opnieuw omhoog zou gaan.
–    Je bent alleen maar zeker als natuurlijk voldoende mensen al deze maatregelen blijven opvolgen, wat ze eigenlijk vandaag ook doen. Dus we versoepelen niet, hè. We worden strenger met betrekking tot het buitenland. Buitenlandse reizen worden absoluut afgeraden. Wie het toch wil doen: quarantaine en de politie zal het controleren.
–   Maar wat winkelen betreft …
–   Winkelen is eigenlijk geen groot risico als dat gebeurt op een heel goed gecontroleerde manier …
–    Waarom zijn ze dan een tijdje geleden gesloten eigenlijk?
–    Omdat je op een bepaald moment eigenlijk een beetje een schokbeslissing moet nemen. Je moet echt een schokeffect krijgen en daar hoort bij dat je zegt: niet-essentiële winkels ook onmiddellijk dicht.
–   Het was meer psychologisch …
–    Ja …
–     … dan een reële nood, of dan een reëel veiligheidsgevaar?
–  Wel, nee. Ik denk dat dat echt een goeie beslissing was. Op een bepaald moment moet je eigenlijk zeggen: den blok erop, zodanig dat het duidelijk is. En dan, als je dan terug een beetje perspectief krijgt, kan je zeggen, ja, wat eigenlijk niet riskant is, namelijk één iemand die alleen naar een winkel gaat en daar snel iets koopt en terugkomt, dat kan je dan wel doen.

(2)  Met dank aan Geraard Goossens die mij opmerkzaam maakte op het stuk van Rawie.