Liberalen slaan zichzelf een blauw oog

Tot 28 januari krijgen de informateurs Joachim Coens en Georges-Louis Bouchez de tijd om te mislukken. Hun grootste probleem: ze zijn het zelf niet eens over hoe het anders kan. Kiest CD&V voor de PS of voor Vlaanderen? We vermoeden voor de laatste optie. Want precies omdat Open VLD dat niet deed, zit die partij nu in de knoei.

Bart De Wever stak zondag de hand uit naar de socialisten. De Vlaamse dan. Handig gespeeld. Vande Lanotte zag er meteen koekebrood in. En sommige socialisten met hem. Meteen werd de PS onder druk gezet. Moeten ze daar nu de kameraden uit het noorden tegenspreken?

Als de PS — al dan niet met doorgestoken kaart — met de N-VA aan tafel gaat, mogen de Vlaamse liberalen hun koffers pakken, in één of twee regeringen. Ze hebben de jongste jaren compleet de Vlaamse trein gemist. En precies dat deed Open VLD de das om. Ze zien er overspannen uit, de jongste dagen. Voor de voorzittersverkiezingen liggen puntige messen klaar. Dat hebben de liberalen dan vooral zichzelf aangedaan.

Belgische ziekte

Veel Vlamingen zijn niet vergeten hoe de jonge Guy Verhofstadt en co bij de Vlaams-nationale partij van toen op jacht ging naar overlopers. Hoe ze in 1999 de CVP kraakten met een smerige campagne rond de dioxinecrisis. Hoe ze mee een cordon sanitaire uitwerkten. Hoe ze  de migratiepoorten wijd openzetten via de snelbelgwet, en de criminaliteit niet bepaald efficiënt aanpakten. Hoe ze er in de economisch gunstige beginjaren van deze eeuw via hun paarse formule (bijna vanzelfsprekend) niet in slaagden de staatsschuld te verminderen. Hoe ze de media naar hun hand probeerden te zetten, en nog veel meer…

We herinneren ons hoe de Gentse liberaal de Belgische politiek in de jaren 1990 beloofde open te breken met een uitgesproken Vlaams profiel.

In zijn Tweede Burgermanifest (1992) pleitte hij nog voor Vlaamse fiscaliteit en zelfs voor een splitsing van de Belgische schuld en van de sociale zekerheid. ‘We worden meegesleurd door het Zuiden, door het immobilisme van het leidende establishment aldaar (FGTB, PS …) … We kunnen niet blijven wachten op ik weet niet welke ommekeer in het zuiden van het land. Het is de hoogste tijd dat ook uitgebreide bevoegdheden inzake sociale zekerheid aan de deelgebieden worden toegekend… Niet zozeer het samenleven van twee culturen schept problemen, maar het verzoenen van twee totaal verschillende visies op de aanpak van de sociale en economische uitdagingen…’ (De Belgische ziekte, 1997). Groter kan het contrast niet zijn met wat Verhofstadt tien-vijftien jaar later zei. 

De Gucht en Dewael

Ook zijn gezellen Karel De Gucht en Patrick Dewael keerden hun politieke kar. In ‘Het Vlaams Manifest. Ruimte voor regio’s’ (2002) klonk Dewael nog zo:  ‘Ik meen dat de bestaande transfers de zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid bij de ontvangers eerder belemmeren dan prikkelen…’

En wat zei die goeie Karel De Gucht in ‘De toekomst is vrij’ (2002):  ‘Ik krijg steeds meer de indruk dat België geen meerwaarde meer biedt… Het huidige systeem, waarbij de Franstaligen Vlaamse plannen tot belastingverlaging of voor een andere inrichting van de fiscaliteit kunnen afremmen en soms zelfs tegenhouden, is ronduit irritant.’ Klinkt allemaal actueel toch?

Mestkevers

Na 2004, het succesjaar bij uitstek van Vlaams Belang, sloeg de sfeer bij de liberalen om. Hoe zwakker de liberalen scoorden, hoe sterker hun aanvallen op de ‘mestkevers’ van het VB en op N-VA, die partij ‘vol nationalistische bloedlijnen’. Het resultaat? Almaar meer kiezers trapten het af.

Het resultaat was verbluffend. De VLD die in 1999 nog 21,5 procent haalde, en in 2003 zelfs 24,6 procent, zakte weg naar 19,8 procent in 2004, 15 procent in 2009 en 13,9 procent in 2010. Vandaag, nog eens tien jaar later, duikt Open VLD in peilingen zelfs onder de 10 procent.

De jonge generatie (Gwendolyn Rutten, Alexander De Croo) slaagde er nooit in bij te sturen. De liberalen gingen almaar meer wedden op kreupele paarden: dat van de Belgische staat, dat van een gedopeerd Europa, dat van een progressief liberalisme. De blauwe basis lustte er weinig pap van.

Daar werden weinig lessen uit getrokken. ‘Open VLD ziet ruimte voor de herfederalisering van bepaalde bevoegdheden… We moeten af van het dogma dat een staatshervorming eenrichtingsverkeer is’, aldus Alexander De Croo op 11 juli 2016. In achteruit schakelen moest volgens hem kunnen als het ging over mobiliteitsbeleid, milieu- en energiebeleid, buitenlandse handel, veiligheid… ‘Wie dit land toch zou willen splitsen, wie kostbare tijd wil verspillen aan communautair gehakketak, zal dat zonder de liberalen moeten doen. Wij maken België, Vlaanderen, Brussel en Wallonië sterker’, aldus De Croo op een daarop volgende nieuwjaarsreceptie van zijn partij.

Verdeelde partij

Uit meer dan één onderzoek was nochtans gebleken dat de liberalen op zijn minst verdeeld waren over de communautaire agenda. Dat is vandaag niet anders.

Uit onderzoek van Bram Wauters (UGent, Enquête bij partijleden van N-VA en Open Vld: eerste resultaten, pdf) bleek dat bijna een kwart van de Open VLD-leden (22,7 %) een confederale staat wenselijk achtten.

Bram Wauters

Open VLD en N-VA over staatshervorming Studie Bram Wauters.

Ook een onderzoek van onder andere Dave Sinardet (Parlementsleden over het Belgische federalisme, Sampol, 2013) toonde aan dat Open VLD over het communautaire thema behoorlijk verdeeld was (en dat tot op vandaag blijft). Tweederde van de VLD-parlementsleden wou meer bevoegdheden voor Gewesten en Gemeenschappen. Zijn die vandaag gerustgesteld? 28 procent van de VLD-parlementsleden voelden zich meer Vlaams dan Belgisch, tegenover 12 procent meer Belgisch dan Vlaams (60 procent beide).

Het valt op hoe de partij haar koers liet bepalen door een aantal politicologen (Sinardet, Walgrave, Deschouwer, Van Parijs en … jawel hoor, ook Paul Magnette), door donkerblauwe liberalen van de vorige generatie (Herman De Croo, analist Luc Van der Kelen van Het Laatste Nieuws, e.a.).

Vergissing

Deze kringen, van B-Plus tot de Pavia-groep en andere, hebben zich grondig vergist. Ook in hun methodiek om de aantrekkingskracht van ‘meer Vlaanderen’ juist in te schatten. En sommigen zien dat wel in. 

Open VLD koos nooit voor het juiste antwoord op de verdamping van dit land en deemstert weg. We hebben het al vaker geschreven: de impact van de regionale verschillen en communautaire geschillen (cultureel, politiek, sociaal-economisch) was in de jongste twintig jaar van groter belang dan vaak wordt aangenomen. CD&V heeft dat beter ingeschat en nooit gepleit voor een stap achteruit. Dat maakt de kans op politiek overleven in het Vlaamse centrum ook een stuk groter.

Al maanden lang gaan veel opiniemakers ervan uit dat dit vandaag anders zou (moeten) zijn. Het omgekeerde is waarschijnlijker. Best mogelijk dat Joachim Coens en zijn partij electoraal eerder beloond zullen worden voor de manier waarop ze ook tijdens deze onderhandelingen consequent zorg dragen voor hun Vlaams profiel. Dat Koen Geens al eerder aankondigde dat deze staat de confederale weg op moet, en pleitte voor een nieuwe staatshervorming is daar een illustratie van.

Dat Hilde Crevits in De Tijd liet weten dat ze ‘geen adieu’ wou zeggen aan N-VA is een ander duidelijk signaal.  Zou dat nu in de komende weken anders zijn? ‘Er is een nipte meerderheid voor paars-groen. Die partijen hebben ons daar niet voor nodig. Als ze zo’n regering willen, moeten ze die vooral vormen’, zei Crevits nog. Dat is meer dan helder.

Nog een motivatie voor CD&V is dat de partij intern niet onder druk staat door deze keuze van de partijtoppers. Eensgezindheid troef. Ook over het confederalisme. Bij de liberalen ligt dat wel even anders.

De nieuwe kandidaat-voorzitters Bart Tommelein en Els Ampe, en wellicht ook nog eens Egbert Lachaert, weten dat het anders moet. Was het niet Lachaert die al lang geleden afstand nam van de paarsgroene piste (‘Als ik de programma’s bekijk, zeker het economische programma van Ecolo, dan denk ik dat samenwerken alleen zal kunnen als ze hun programma ritueel verbranden’)?

Fout De Wever

Bart De Wever heeft naar onze mening na de significante overwinning in 2014 zijn voormalige en bijna natuurlijke kartelpartners net iets te veel tegen zich in het harnas gejaagd. Maar vermoedelijk heeft hij die fout hersteld en CD&V een en ander beloofd. Dat beperkte de opties voor Vlaanderen tot nog een drietal mogelijke scenario’s.

Regenboog-Vivaldi (1): ’s lands laatste reddingsboei, zoals Christoph Deborsu het meteen omschreef? Alleen als CD&V kamikazegedrag vertoont. Niets wijst erop dat de partij zin zou hebben in zo’n offer. Of nu nog even zou pinken naar rechts, om dan af te slaan naar links. Forget it.

Paarsgroen (2), met in de Kamer één zetel op overschot. Rutten zou wel willen, maar zal van haar basis niet mogen. En indien wel gaan er wel een paar liberalen op de loop.

As N-VA/PS (3): Dat Waals paars (PS en MR) koeken zou bakken met N-VA, CD&V en sp.a (80 zetels), en zonder Open VLD en de groenen, is mogelijk, maar onwaarschijnlijk. Dat is het scenario dat ook Siegfried Bracke hier op Doorbraak ontwikkelde. Het zou voor die drie Vlaamse partijen haalbaar kunnen zijn mits goede afspraken over een socialer Vlaams centrumprogramma, over een pensioenaanpassing, over een wat rustiger opbouw van de communautaire agenda, en — why not — over het premierschap voor CD&V.

Aan de Waalse buren zou men dan de mogelijkheid kunnen bieden om na 2024 autonoom op zoek te gaan naar beterschap, na een vooraf goed onderhandelde afspraak over het verdere verloop van de Vlaamse, aflopende transfers in ruil voor iets dat op confederalisme lijkt, maar zo nog niet mag worden genoemd. Erg hypothetisch allemaal, omdat de PS onder druk staat van Ecolo en PTB. En omdat de MR de ‘familie’ heeft boven de taalgrens. Dat weet De Wever ook wel.

Opnieuw verkiezingen (4): Laten Magnette of Bouchez scenario 3 niet toe, dan wordt duidelijk dat er in de lente nog verkiezingen komen, waarin de politieke kloof tussen noord en zuid nog groter wordt. Die optie is er een die ook Rik Van Cauwelaert voor ogen heeft (De Afspraak). Verkiezingen kunnen CD&V en N-VA en PS beter uitkomen dan veel waarnemers vermoeden. Omdat ze in dit geval de belangen van hun eigen democratie zullen hebben verdedigd. Ze kunnen hun posities versterken en onderhandelen over de enige optie die er dan nog rest: meer autonomie voor de eigen deelstaat. Iets waarvan de Vlaamse liberalen twintig, dertig jaar geleden al wisten dat het onvermijdelijk was (zie hoger). Helaas zijn ze het vergeten.

Jan Segers (Het Laatste Nieuws) wist het al meteen na de verkiezingen van mei: ‘Hoe verzoen je wat niet alleen communautair en ideologisch maar ook mathematisch steeds moeilijker te verzoenen valt?’. Verkiezingen vindt hij ‘het slechtste scenario’. Leuk is dat niet, maar boeiend wel. Laat maar eens horen wat de burger er nu weer van denkt. Wie schrik heeft van de democratie, krijgt vroeg of laat het deksel op de kop.