Machtsstrijd Rusland-NAVO jaagt kunstmestprijs EU op

De oorlog veroorzaakt een wereldwijde meststofcrisis, die vooral de EU hard treft. De agro-industrie wil snelgroeiende planten, maar die worden opgegeten en juist omgezet tot mest (dieren), of poep (mensen). In een ‘circulaire’ biologische manier van werken zou je dus verwachten dat we de uitwerpselen terug op het veld kunnen uitstrooien. Maar vooral voor poep van steden bleek dat hygiënisch onhaalbaar. Die poep kwam rond 1900 grotendeels via riolering in de binnenwateren terecht.

De NPK-stoffen

Pas vanaf 2000 werden voor het Brusselse afvalwater ook zuiveringsstations voorzien, zodat we de Zenne min of meer zelf konden ‘ontlasten’. De eerste vissoorten, waaronder paling, beginnen zich nu heel spaarzaam te vertonen in die rivier. Op het platteland kunnen we dierenmest nog wat hergebruiken, maar een intensieve landbouw heeft voorspelbaar, snel en gecontroleerd vrijkomende stikstof, fosfaat en kalium nodig: kunstmest! Jasperina de Jong tegengesproken: Mevrouw De Bondt, wij willen geen stront! Wij willen kunstmest. Weinig reuk, hygiënisch, praktisch, en de snelheid van vrijstelling van stikstof (N), fosfor (P) en kalium (K) — de ‘NPK’-ingrediënten — kunnen wij optimaliseren.

Acht miljard mensen voeden: dat kan niet op een ‘duurzame’, circulaire manier. Dan maar NPK-kunstmest gebruiken. De stikstof (N) dient de planten toegediend te worden door diverse stikstofbevattende chemicaliën te gebruiken. Voor de eenvoud houden we het hier op ammoniak, NH3. Ook fosfor (P) wordt gebruikt via chemische verbindingen, zouten, die we hier als ‘fosfaten’ klasseren. Kalium gebruiken we meestal in de vorm van kaliumchloride, dat je chemisch kan vergelijken met natriumchloride, keukenzout.

Grotere behoefte aan kunstmest

Hoe meer kunstmest je gebruikt, hoe sterker de wereldpopulatie groeit, hetgeen voor de hongerigen de nood om er meer van te produceren, hoger maakt. Investeerders noemen dit soort gestimuleerde groei een ‘opportunity’: een kans om winstgevend te investeren in kunstmest, bijvoorbeeld. Bij ingenieurs heet dat systeem een ‘positieve feedback’: hongerige mensen eisen meer NPK waardoor je meer hongerige mensen creëert. Chemici hebben ook anticonceptiemiddelen, die de feedback neutraliseren, maar die zijn dus gehaat door investeerders.

Zonder kunstmest heeft 50 procent van onze mensen geen eten. Je moet voortdurend op zoek naar NPK, en dat verkoopt goed. Planten hebben nog een dertiental andere chemische elementen nodig, maar die zijn voldoende aanwezig in landbouwgrond. Kalium is wereldwijd en massaal te vinden in de vorm van KCl (kaliumchloride). Canada, Rusland, Belarus en Israël zijn de grootste ontginners. De pechvogels die moeten invoeren zijn China, Indië, Afrika, Australië en Zuid-Amerika. Maar, aan kalium geen gebrek.

Efficiënt en betaalbaar

In de natuur krijgt stikstof voor planten de juiste chemische vorm door toedoen van bacteriën, die luchtstikstof (N2) omzetten tot ammoniak (NH3). De snelheid waarmee ze dit doen is maar voldoende hoog om een fractie van die acht miljard magen te vullen. Guano, opgehoopte poep van vogels en vleermuizen, had in de negentiende eeuw een tijd succes in onze contreien.

Maar wij zoeken voortdurend naar meer en meer efficiënte en betaalbare kunstmest. Rond 1900 begon Fritz Haber ammoniak te maken in een laboratorium. BASF industrialiseerde de productie, en andere chemici zetten het ammoniak om tot nitraat. Dat laatste was bedoeld om er munitie van te maken, maar ammoniak en nitraat bleken ook geschikt als kunstmest! We zaten een tijd gerust qua voeding en kunstmestprijs, en we produceerden steeds meer van het goedje. De wereldpopulatie volgde de voedselproductie.

De biodiversiteit, daarentegen, nam enorm af door het verslechterende natuur/mens-onevenwicht. Dit is een veel groter probleem dan de opwarming van de aarde, zei UA-rector Van Goethem in zijn nieuwjaarstoespraak van 13 januari. Dat is moedig, want topacademici en -wetenschappers worden ook meegezogen in de marketingtechnieken in ‘mainstream media’:  rijkelijk aangemoedigde verhalen die de winstmarges opkrikken! Het behouden van natuur en dus biodiversiteit zit niet in hun portfolio. Energietransitie is véél winstgevender.

Onze sancties raken onszelf

Rusland en Wit-Rusland zijn de grootste producenten van kunstmest. Dus die bronnen worden plots afgeremd in onze richting, door onze eigen sancties. Kunstmestmarktprijzen halen recordhoogtes, en investeerders in westerse kunstmestproducenten rijven record winsten binnen. ‘Opportunities’, zei fondsenwerver Blinken — nu minister. En de boer, hij bemestte voort, maar dus wel met dure kunstmest.

‘Als wij de bal hebben, dan kunnen hun niet scoren’, aldus icoon Cruijffie. De methaanbal zijn we al grotendeels kwijt, tenzij we duur vloeibaar gas uit de VS en Qatar betalen. Dat methaan is op dit ogenblik nog absoluut nodig om ammoniak aan te maken. K is geen probleem, maar hoe zit dat met fosfaten, dus met het ‘P’-gedeelte van NPK?

Fosfaat is voor de EU een van de ‘kritische’ grondstoffen. Met andere woorden: wij hebben het niet. Rusland is/was ook alweer een van de belangrijkste fosfaatleveranciers. 77 procent van de fosfaatreserves van de wereld liggen in Marokko, dat dus nu balbezit heeft. In 2022 verdubbelde Marokko zijn fosfaatzakencijfer: 2023 wordt een goed jaar. Dat weerspiegelt zich in een knappe voetbalprestatie. Schril contrast met de situatie van de gemiddelde Marokkaanse burger. Maar Marokko heeft troeven; de woestijn biedt fosfaatgrondstoffen en zon voor een energietransitie.

Verschuivingen

Washington ziet Moskous militarisatie van voedsel en energie verschuiven. Brazilië en Japan hebben al contracten afgesloten met Rabat, alsook met de Sub-Sahara-landen. De gevolgen van de transitie van tropisch bos naar landbouwgrond voor de biodiversiteit en de mens/natuur-verhouding in die landen met een exponentiële bevolkingsgroei laat niets te raden over. Zelfs het onafwendbare lot van het Afrikaanse oerwoud wordt versneld door het conflict tussen de NAVO en Rusland.

En Europa? Gelukkig hebben wij nog goedopgeleide mensen met chemische en biotechnologische knowhow. Kunstmest heeft nog een enorm ontwikkelingspotentieel. Goedkopere productiemethoden, en gecontroleerde vrijstelling van N, P, en K is aan de orde. Voor dat laatste hebben wij die knowhow ook in farmaceutische producten, waarvoor ook gecontroleerde vrijstelling in ons lichaam nodig is. Voor kunstmest moet die vrijstelling gestuurd worden door omgevingsfactoren. De plant moet enkel NPK krijgen als hij die kan gebruiken. ‘Smart fertilizer’, slim kunstmest, is dus aan de orde. Het chemisch/biotechnologisch equivalent van ‘Hey Google, ik heb nú mest nodig!’ — daar wordt aan gewerkt.