Manzoni, Boccaccio en het coronavirus

De snelle toename in Italië van het aantal patiënten met Covid-19, de wetenschappelijke naam voor het coronavirus, verraste de voorbije dagen iedereen, premier Conte incluis. Vooral het gebied ten zuiden van de Lombardische stad Lodi werd hard getroffen, en zo’n elf gemeenten werden in quarantaine geplaatst . Niemand mag er nog binnen of buiten. De nog steeds onvindbare patient zero besmette er meer dan veertig inwoners.

Maar ook in andere steden en regio’s testten verschillende mensen positief, tot in Sicilië toe. Gisteren stond de teller bijna op driehonderd gevallen. De angst stijgt gestaag bij de Italiaanse bevolking, vooral dan voor de economische gevolgen die een totale blokkering van het land met zich mee zal brengen.

Economische gevolgen

Over een maand start het toeristische seizoen, en dat maakt zowat vijftien procent uit van het nationale bbp. Voor de vier miljoen werknemers in de sector, en nog eens heel wat bij de toeleveringsbedrijven, wordt het bang uitkijken naar hoe de situatie de komende weken zal evolueren. Veel ondernemingen in het productieve Noord-Italië houden deze week ook de deuren gesloten om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Maar logischerwijze kunnen zij dat financieel niet te lang volhouden.

Maar voor een land dat sinds een paar decennia een hoge schuldenberg torst, een weinig overtuigende begroting voorlegt en een economie heeft die flirt met recessiecijfers, zou dit wel eens de economische doodsteek kunnen worden. De Europese Unie is voorbereid op het ergste scenario, want het land is too big to fail. Een ongeziene economische crisis, met zware sociale gevolgen,  zal zeker heel belangrijke gevolgen hebben op politiek vlak.

Bestrijding

Het stoppen van zo’n agressief virus vereist een georganiseerde gezondheidszorg, een snelle coördinatie van de beschikbare middelen en personeel, drastische maatregelen en genoeg tijd. Vooral dat laatste is problematisch, want vermoedelijk zal het geen weken maar maanden duren vooraleer men de ziekte onder controle krijgt, en nog veel langer voor een eventueel vaccin op de markt gebracht wordt. Intussen bekvecht de nationale regering met de regionale vertegenwoordigers over de te volgen strategie.

Om de effectieve maar ook potentiële uitbraken te isoleren werden in Noord-Italië scholen, musea, bioscopen en zelfs kerken gesloten. Ook belangrijke evenementen zijn uitgesteld of afgelast. Tevens werd de bevolking aangeraden om drukke plaatsen en openbaar vervoer te vermijden. Deze strenge maatregelen lijken wel geïnspireerd op die van Luchino Visconti (1287-1349), die als heer van Milaan in 1348 met succes de pest uit de Lombardische stad wist te houden.

Ongemak

Vandaag zorgen deze beperkingen wel voor veel meer ongemak bij de lokale bevolking. Dankzij de groeiende mobiliteit van de laatste eeuwen speelt het  dagdagelijkse leven zich af in veel grotere gebieden. De informatietechnologieën, en vooral internet, bieden daarentegen wel extra hulp bij noodsituaties. Thuiswerken en -leren wordt aangemoedigd, en de boodschappen gebeuren steeds meer online.  Toch zal men, zeker voor enkele maanden, veel gewoonten moeten laten vallen.

Bij elke ramp zijn er ook steeds jakhalzen die daarvan hopen te profiteren. Zo proberen sommigen online mondmaskers en ontsmettingsmiddel tegen woekerprijzen te verkopen, of verhandelen malafide leurders aan goedgelovige en angstige mensen valse kits om het Covid-19 te detecteren. Het uitbreken van een epidemie is daarmee ook een ongewild doch interessant sociaal experiment om te weten in hoeverre de beschaving de paniek, angst of psychose bij een (groot)  deel van de bevolking al dan niet overleeft.

Manzoni

De voorbije dagen bestormden ongeruste burgers de supermarkten uit schrik voor een gebrek aan voedsel in geval van gedwongen quarantaine. Op sociale media voelde men de voorbije dagen de angst stijgen, en werden de winkelrekken steeds leger naarmate het aantal patiënten steeg. Al sinds de uitbraak van het coronavirus worden niet alleen de vele Chinese winkels en restaurants gemeden als de pest, maar ook de Chinezen zelf. Zo weigerde onlangs een bus te stoppen aan een halte omdat er een man met Aziatisch uiterlijk stond te wachten.

Het doet denken aan wat de Italiaanse schrijver Alessandro Manzoni (1785-1873) beschreef in zijn meesterwerk  I Promessi Sposi (‘De Verloofden’) over de pestepidemie van 1630. Daarin vertelde hij op meesterlijke wijze groeiende waanzin, psychose en complottheorieën onder de bevolking van Milaan. Er werden heuse heksenjachten georganiseerd op mensen die verdacht werden de ziekte moedwillig onder de mensen te verspreiden. Drie Franse studenten werden zo op klaarlichte dag  gelyncht niet ver van de kathedraal. Anderen werden opgeknoopt na bekentenissen onder marteling.  Uiteindelijk stierven naar schatting zo’n 90.000 van de 150.000 inwoners van de stad.

Boccaccio

Een halve eeuw eerder schreef ook de Florentijn Giovanni Boccaccio ( 1313-1375) in zijn Il Decamerone (‘Decamerone’) dat de ergste verschrikking van de pest niet de ziekte maar de vernietiging van de beschaving was. Zo vertelt hij dat iedereen elkaar begon te wantrouwen, tot de naaste  buren en familie toe. Zelfs kinderen werden hulpeloos achtergelaten. Boccaccio’s vader, stiefmoeder en veel van zijn vrienden stierven zelf ook tijdens de pestepidemie in Firenze van 1348.

Zijn  literair meesterwerk was dan ook een antwoord op het verval in de samenleving tijdens deze grote beproeving, en een hymne aan het leven en de beschaving. Het was een uitnodiging om mensen te zijn en te blijven, ook wanneer de wereld gek wordt. Centraal in het werk staan emoties als wanhoop, waanzin en hedonisme. De pest had in de veertiende eeuw op sociaal, economisch, religieus en politiek gebied een enorme invloed op het toenmalige Europa. Laten we hopen dat de Italiaanse beschaving meer zal zijn dan een laagje vernis indien men (de gevolgen van) het coronavirus  niet onder controle krijgt.

Meer weten over de impact van de pest in de 14de eeuw op Vlaanderen en Europa? Joren Vermeersch’ recente boek 1349 hierover, is te koop in onze webwinkel.