Marx Leeft!

 Johan Heldenbergh is een acteur die vanuit zijn gevoelens, scherend langs zijn maatschappelijk engagement, op de scène staat. Wat meer is, hij heeft zich de voorbije jaren gefocust op individuen, mensen die gewild of ongewild in de marginaliteit zijn gesukkeld.

Ontwikkeling

Het mooiste voorbeeld van het laatste is Massis the musical. Hij speelt John Massis, de krachtpatser die vindt dat zijn leven en werk Broodway en West End verdient. De ontwikkeling is de situatie waarin iemand belandt, een verrijzenis betracht, maar door zijn ingesteldheid tegen een blinde muur in een sukkelstraat botst, met als gevolg de totale geestelijke neergang. Eenzelfde evolutie is er te vinden in MARX, zijnde de 19de-eeuwse filosoof Karl Marx [1818-1883].

Gebruik en misbruik

De belangrijkste theoreticus van het communisme nader voorstellen hoeft niet, toch? Elke landgenoot die kan lezen en schrijven weet wie hij is en waarvoor hij staat. De meeste mensen die denken dat Marx het communisme heeft ‘uitgevonden’ dwalen. Karl Marx gaf in zijn geschriften kritiek op het burgerdom én de anarchie. Zijn economische en politieke ideeën leveren de stof voor een totaal nieuwe levensbeschouwing. Het zijn anderen die er gebruik van hebben gemaakt als werkplan voor een socialistische maatschappij, en misbruik uitmondend in het communistisch systeem.

Gemiste kans

Dat filosofisch schaakspel komt te schamel aan bod in de monoloog van Johan Heldenbergh. Wat er tevens aan ontbreekt is de oorzaak hoe Marx tot zijn gedachtengoed kwam. Terloops wordt gerefereerd naar een diefstal van sprokkelhout door de armen, dit om de status van de rijken te beschermen. Want wie vandaag één kers steelt en ongestraft blijft, zal morgen een hele oogst kapen.
Het gaat natuurlijk om veel meer en zit veel dieper.
De man die de monoloog schreef, Stefaan Van Brabandt, heeft de kans laten liggen om een werk met een steviger inhoudelijke structuur te maken. Iets wat andere auteurs met een sociale betrokkenheid in de periode waarin Karl Marx van de hoge toren blies, het einde van de negentiende eeuw, wel hebben gedaan. De meest voor de hand liggende voorbeelden zijn Anton Tsjechov [1860-1904] en Émile Zola [1840-1902].

Financier Friedrich Engels  

Stefaan Van Brabandt is uitgegaan van het familieleven en de vriendenkring, met als centrumgasten Marx’s echtgenote Jenny von Westphalen en zijn financier Friedrich Engels. Dat Engels een sociaal bevlogen man was staat buiten kijf. Het feit dat hij de zoon van een katoenbaron was en puissant rijk helaas niet. Dat Karl Marx na veel omzwervingen uiteindelijk in Londen een nest en rust vond is mede te danken aan Friedrich Engels die, by the way, in opdracht van zijn vader een katoenfabriek in Manchester leidde. Een feit dat evenmin voeding gaf aan de zwaarte van de monoloog.

Zonder baard van een halve meter

Met een lichte tekst moest Johan Heldenbergh dus aan de slag. Zijn talent redt de voorstelling. Als de groten maakt hij de ruimte klein als dat nodig is en groot op de passende momenten. En dat met slechts enkele attributen en zetstukken. Zonder dat hij er een baard van een halve meter moet opplakken wordt hij Karl Marx. Zijn timing is feilloos; de toeschouwer krijgt – zoals een peuter zijn fruitpapje – geduldig en met kleine hapjes de mens Marx geserveerd. De geest van Karl Marx, om precies te zijn, die vertrekt van de teleurstelling over het desastreuze resultaat van zijn ideeën, om te eindigen met zijn persoonlijk falen. Johan Heldenbergh maakt de lange mars begrijpelijk en aannemelijk.

Gezinsdrama

Johan Heldenbergh haalt door zijn spel meer uit de tekst dan erin zit. Marx leeft! Wat maakt dat deze voorstelling overeind blijft staan en leerzaam is. Is het niet ideologisch dan wel als gezinsdrama.
Wat natuurlijk ook zijn invloed had op het marxisme, en met een citaat is dat voldoende aangetoond: ‘Sociale vooruitgang kan met precisie worden bepaald door de sociale positie van de vrouw.’

MARX –
tekst: Stefaan Van Brabandt
spel: Johan Heldenbergh
productie: De Verwondering en Zuidelijk toneel
info & speeldata: [email protected]
e.k. extra speeldata: 28 & 29 maart 2018 – Arenbergschouwburg –Antwerpen