Mensen raken duizenden euro’s kwijt door ‘finfluencers’, wetgevend optreden blijft uit

Het zogeheten influencen is een razend populaire job vandaag. U vindt ze overal terug: veelal jonge mensen geven het ‘gewone volk’ via reclames, socialemediakanalen en rode lopers in de Verenigde Staten een inkijk in hun fantastische leventje. Bijna nonchalant promoten ze allerhande producten, om zo het brood op de plank te verdienen.

Influencers worden betaald met advertentie-inkomsten en sponsoring van grote bedrijven, die maar wat graag bereid zijn een handje te helpen als hun product vervolgens aangeprezen wordt bij de duizenden, tienduizenden of zelfs honderdduizenden ‘volgers’ van zo’n socialemediamagnaat.

Schijn bedriegt

Influencen is eigenlijk synoniem aan toneelspelen: het door de jongelingen getoonde leven is van a tot z vals, net zoals de blije gezichten die ze erbij trekken en de op voorhand met script ingestudeerde filmpjes. Nochtans laten velen zich erdoor vangen, wat natuurlijk talrijke negatieve gevolgen met zich meebrengt. Uit onderzoek van de Arteveldehogeschool bleek dat vooral jongeren zich door de zelfverklaarde mediasterren laten vangen: maar liefst 87 procent van de jonge generatie volgt influencers, en laat ze een rol spelen in hun koopgedrag.

Daarnaast wezen verschillende studies uit dat scrollen op sociale media niet enkel het koopgedrag, maar ook de rest van iemands leven beïnvloedt. Zo zijn er verschillende mensen bij wie angst onstaat om uit de boot te vallen, als gevolg van overdadig socialemediagebruik. Ook de voortdurende angst om iets te missen is een vaak voorkomend fenomeen. In de volksmond heet dat ‘fomo’: een afkorting voor fear of missing out. Voorts zijn zelfs depressiviteit en zelfmoord niet uitgesloten.

Finfluencers

Terwijl influencers al jaren bestaan, komt er heden ten dage een nieuw verschijnsel om het hoekje loeren: de finfluencer. Dat is iemand die eigenlijk ongeveer hetzelfde werk als een influencer verricht, maar dan met financiële producten. In plaats van kledingmerken, huishoudapparaten of verre reizen prijst hij aandelen, cryptomunten, vastgoed en talloze andere instrumenten uit de financiële wereld aan. In plaats van enkele tientjes, kunnen misleide volgers plots duizenden euro’s kwijtraken.

Het influencer-beroep is niet gereglementeerd. Elkeen van ons mag het uitoefenen, en dus een of ander product van een sponsor aanprijzen bij de grote massa. Uit het hierboven aangehaald onderzoek van de Arteveldhogeschool bleek dat jongeren liever een beroep doen op online-adviseurs dan op de traditionele financiële autoriteiten, wanneer zij nood hebben aan financieel advies. Moet een finfluencer een vergunning hebben? Neen, evenmin als een diploma in een of andere financiële of economische tak, of relevante ervaring. In tegenstelling tot de banken, die sterk gereguleerd en gecontroleerd worden door de Financial Services & Markets Authority (beter bekend als ‘FSMA’), bewegen finfluencers zich als cowboys in het Wilde Westen.

VRT flopte met FIRE-saga

Vormen finfluencer-praktijken een bedreiging voor de veiligheid van onze samenleving? Jazeker, dat bleek recent overigens uit de door de openbare omroep uitgezonden FIRE-saga. FIRE, dat staat voor Financial Independence, Retire Early, is een levenshouding waarbij men probeert financiële onafhankelijkheid te verkrijgen en vroeg op pensioen te gaan. Dat kan op allerhande manieren, waaronder goedkoop en zuinig leven. Maar de meesten proberen dergelijke onafhankelijkheid te verwezenlijken via het doen van allerhande beleggingen. FIRE is, naast een levenshouding, de naam van een door de VRT vertoonde serie waarin zeven finfluencers laten zien op welke manier zij financieel onafhankelijk zijn of trachten te worden.

Verschillende deelnemers schepten op over de waanzinnige sommen geld die ze verdienden met cryptomunten en forex. Achteraf bleek dat een van de participanten zelf opgelicht wordt via een verboden piramidesysteem. Zo’n systeem valt onder fraude. De beginselen zijn simpel. De fraudeur neemt de eerste stortingen in ontvangst van beleggers die zich hebben laten verblinden door de voorgespiegelde winst. Maar in tegenstelling tot wat hun is voorgehouden, belegt hij hun geld niet.

Het piramidesysteem houdt in dat de deelnemers zelf nieuwe beleggers moeten aanbrengen, waardoor ze nog meer winst kunnen behalen. Nieuwe beleggers die in het systeem stappen, brengen geld binnen dat alweer niet wordt belegd, maar deels wordt gebruikt om de eerste deelnemers te vergoeden. ‘Alle beleggers samen vormen zo een piramide. Hoe hoger je in de piramide staat, hoe groter de kans dat je veel geld verdient. Zoals bij ponzifraude vallen de fraudeurs door de mand als er te weinig nieuwe beleggers bijkomen’, luidt het bij de FSMA. Naast piramidesystemen werden ook cryptomunten actief gepromoot, bijvoorbeeld door de Vlaamse finfluencer Charlotte Van Brabander. Na de recente ineenstorting van het handelsplatform FTX bleek echter dat ook zij een smak geld kwijtraakte.

Podiumkunstenaars en fictieve bergen geld

De VRT werd na het uitzenden van een reeks FIRE-afleveringen op sociale media beschuldigd van het geven van een podium aan oplichters om hun illegale praktijken te promoten, en haalde kort nadien de serie offline. Vlaams minister van Media Benjamin Dalle (CD&V) en de financiële waakhond FSMA uitten hun onvrede.

Niet zelden beloven finfluencers enorme bergen geld aan hun volgers, als ze eerst een duur abonnement of cursus aanschaffen ter waarde van enkele honderden euro’s. Dure woorden als ‘masterclass’ en slogans als ‘verdien parttime + 3.000 euro per maand’ zijn daarbij geen uitzondering. Is dat realistisch of haalbaar? Natuurlijk niet, anders zou iedereen het wel doen, en toch trappen velen erin. Voorlopig krijgen de finfluencers echter vrij spel, want de FSMA ziet er nog geen graten in en ook de wetgever kijkt voorlopig de andere richting uit.