Moedertaal is geen luxe

We zouden het haast vergeten. Maar in de komkommerzomer die we achter de rug hebben werden er wel belangrijker debatten gevoerd dan die over vlaggen of canons. De toekomst het Nederlands in het hoger onderwijs was eveneens voorwerp van discussie, al was dat dan vooral onder academici.

Verengelsing

De kat werd de bel aangebonden door Yves T’Sjoen, hoogleraar moderne Nederlandse literatuur in Gent. Hij noemde de ‘taalverschraling die we om ons heen zien plaatsvinden’ ronduit ‘laakbaar’. Aanknopingspunt was een toespraak van de bevlogen Nederlandse filosoof Ad Verbrugge (Vrije Universiteit Amsterdam). Die is ook initiatiefnemer van Beter Onderwijs Nederland (BON). Die actiegroep startte een rechtszaak tegen Nederlandse universiteiten die zonder verpinken het Engels invoerden als onderwijstaal. Dat kortgeding verloor BON wel, maar zo slaagde ze er toch in om hier een debat over te doen ontstaan. Niet het minst in het departement Onderwijs zelf. Dat beval de Inspectie nu een onderzoek te doen naar de zogenaamde ‘dwingende redenen’ van hogere onderwijsinstellingen om het Engels als voertaal te hanteren.

De Inspectie rondde ondertussen een Onderwijsrapport af, dat ronduit vernietigend is. ‘De meeste universiteiten en hogescholen houden zich niet aan de wet,’ is de slotsom. Onderwijsminister Ingrid Van Engelshoven wil ondertussen het aantal Engelstalige opleidingen beperken. ‘De publieke en politieke kritiek, alsmede de rechtszaak van BON tegen en aantal universiteiten is duidelijk hard aangekomen,’ klinkt het. BON reageert alvast positief kritisch: ‘het tij keert’, maar het is nog niet voldoende. Want hiermee is de verengelsing nog geen halt toegeroepen.

Waar T’Sjoen, Verbrugge en BON tegen ageren is net die verengelsing. In Nederland zouden ondertussen al meer dan 80 procent van de masteropleidingen in het Engels plaatsvinden. Resultaat: verdere nivellering. En we weten ondertussen dat dat een nivellering naar beneden is. En dat geldt niet enkel voor de resultaten van de studenten. Het geldt ook voor het onderwijs zelf, voor de docenten. Zij zijn geen native speakers, maar wel wetenschappers, die in een vreemde taal – die het Engels is – ‘gedoemd’ zijn ‘om veel nuances terzijde te schuiven.’

T’Sjoen benadrukt dat we de verder globaliserende wereld vandaag ‘juist meertaligheid nodig’ hebben, ‘geen toenemende taalarmoede.’ ‘Ongecultiveerd Engels’ wordt immers de communicatietaal, en zo ‘ontstaat een deficit of dus taalverschraling.’ De Gentse prof vreest ook een vergroting van de kloof tussen hoog- en laagopgeleiden, ‘de constructie van een elitemaatschappij die door de taalkwestie wordt versterkt.’

Studenten

Apart is wel dat studenten hier minder wakker van liggen. ‘Doordat het Engels een wereldwijd gebruikte lingua franca is, leidt het gebruik ervan in het hoger onderwijs tot een hogere toegankelijkheid van kennis,’ schrijft Geert De Hoon. De Hoon is oud-voorzitter van de Studentenraad van de UAntwerpen. Hij reageerde op Knack.be op de alarmkreet van Yves T’Sjoen en op een eerder stuk van Bart Maddens. Die laatste Doorbraak-medewerker is van oordeel dat de Vlaamse regering de taalwetgeving voor het hoger onderwijs onder geen beding mag versoepelen. In zijn ‘Startnota’ bleef Bart De Wever hierover echter ‘verdacht stil’, noteert de Antwerpse historicus Antoon Vrints.

De Hoon merkt op dat ‘verengelsing’ van hoger onderwijs elders in Europa helemaal niet leidt tot taalverschraling. De student vindt het allemaal wat overtrokken. Want in Vlaanderen mag maar 6 procent van de bacheloropleidingen in het Engels zijn. En kijk, ook elders in Europa blijkt ‘het procentueel aandeel van Engelstalige opleidingen beperkt tot 6 procent.’ Much a do about nothing, met andere woorden.

De rechtenstudent rekent op een brain gain door het aantrekken van internationale studenten aan niet-Nederlandstalige opleidingen. Dat leidt bovendien tot een ‘positieve invloed op de internationale competenties’ van studenten. ‘Niet enkel hun taalvaardigheden verbeteren, ook de interculturele competenties van studenten gaan erop vooruit.’

De Hoon staat hiermee niet alleen. De Vereniging Vlaamse Studenten vindt dat het Vlaamse hoger onderwijs (nog?) ‘beter verdient’: ‘Enkel met Nederlands zullen onze studenten weinig kunnen doen.’

Ondertussen in Nederland

Ook in de Nederlandse media woedt het debat, en daar beperkt het zich niet louter tot het hoger onderwijs. Ook over het toenemende gebruik van Engels op straat, in overheidscommunicatie en op reclameborden, wordt er de jongste maanden een debat in Nederland. ‘Verengelsing is het nieuwe ding’ in Nederland, kopte de Volkskrant.

Met een manifest tot behoud van het Nederlands verzet het Amsterdam Centre for Ancient Studies and Archaeology (ACASA) zich tegen de verengelsing van het hoger onderwijs. Eind maart riepen 194 hoogleraren, schrijvers en andere prominente Nederlanders de Tweede Kamer op om de teloorgang van het Nederlands in het hoger onderwijs tegen te gaan.

Op de rechtse nieuwssite TPO stelt filosofiestudente Sujet Shams zich de vraag waarom wetenschappelijke instellingen kwantiteit (aantal studenten en diploma’s) boven kwaliteit (opleiding) stellen. Vooral voor Nederlandse eerstegeneratiestudenten met een allochtone achtergrond en een zekere taalachterstand, zo bepleit ze, is het belangrijk Nederlands onderwijs te verstrekken. Diversiteit nastreven, zo stelt Shams die een Perzisch-Afghaanse achtergrond heeft, doe je op de eerste plaats door de diverse groepen in de eigen bevolking bij het hoger onderwijs te betrekken.

Ze roept de overheid ook op om het aantal buitenlandse bachelorstudenten te beperken, ook al om de Nederlandse belastingbetaler ‘niet onevenredig te belasten met een bachelorprogramma dat door niet-Nederlandse EU-studenten wordt gevolgd’.

Rechts?

De Vlaamse academici die de afgelopen maanden in hun pen kropen haasten zich telkens te benadrukken dat hun strijd voor het behoud van de moedertaal als onderwijs- en communicatietaal van (hoger) onderwijsinstellingen geen vorm is van ‘enggeestig of ‘rechts’ taalactivisme, dat is een kwestie van liefde voor de eigen moedertaal. Yves T’Sjoen pleit ervoor ‘taalalert’ te blijven, echter ‘zonder in een particularistisch of nationalistisch discours terecht te komen.’ Het is nu afwachten op het Vlaamse regeerakkoord om te zien in welke mate dat op de versterking van het Nederlands in het hoger onderwijs mikt. Als het van Bart Maddens afhangt, mag de Vlaamse regering alvast de verengelsing ‘kordaat een halt toerekenen’.