Naar een beter migratiebeleid in 2024

In 2022 ontving België 234.000 reguliere immigranten. Toch al te gek dat sommige mensen blijven beweren dat het bij migratie om kleine aantallen gaat. Iets meer dan de helft van die immigranten komt doorgaans uit andere EU-landen, en valt dus onder het vrij verkeer van personen.

Daarom dienen zich naar aanleiding van de geplande uitbreiding van de Unie met Oekraïne, Moldavië, Georgië en een aantal Balkanlanden, dringende beleidsvragen aan. Krijgen die nieuwe lidstaten meteen toegang tot het vrij verkeer van personen? Of is er eerst een overgangsperiode? Zal voor de nieuwe leden een beperkte vorm van vrij verkeer gelden? Wil men in die landen ontwrichtende emigratie en hier verstoring van de arbeidsmarkt vermijden, dan lijkt dat laatste aangewezen.

Import, export

De intra-Europese migratie is overigens niet alleen een kwestie van Europese regelgeving. Die migranten werken vaak in welbepaalde sectoren (logistiek, tuinbouw, voedingsindustrie…), niet zelden gericht op export. Willen wij per se die bedrijfstakken die sterk afhankelijk zijn van kortgeschoolde arbeidskrachten? Zijn dat de meest geschikte bedrijvigheden voor een dichtbevolkt land als het onze? Om het enigszins karikaturaal te stellen: wij importeren mensen om varkensvlees te exporteren. Een degelijk migratiebeleid vraagt zich af of het soms niet beter is werk te exporteren dan mensen te laten immigreren?

Een moderne samenleving zonder reguliere migratie is moeilijk denkbaar, maar uit een studie van de Nationale Bank van België, met als referentiejaar 2016, bleek dat de eerste generatie legale migranten (de kost van asielmigratie nog buiten beschouwing gelaten) het overheidsbudget 3,6 miljard per jaar kost. Volgens de Nationale Bank is het kosten-baten-plaatje zo bedroevend negatief omdat het veel minder om arbeidsmigratie dan om gezinsmigratie gaat, en omdat de immigranten bijzonder zwak geschoold zijn, daardoor weinig werkzaam en sterk bijstandsafhankelijk.

Het is dus dringend nodig te streven naar een regulier migratiebeleid dat bijdraagt tot welvaartscreatie en batig is voor het overheidsbudget. Gedacht kan worden aan een puntensysteem, alsook aan een regeling van migratie voor familiale redenen en gezinshereniging die de kansen op succesrijke participatie vergroot. Dat kan door al in het land van herkomst een taal- en inburgeringsexamen te laten afleggen.

Leefbaarheid

De vraag is overigens of het wenselijk is dat bij krapte op de arbeidsmarkt, zoals we die nu in Vlaanderen ervaren, meteen wordt gereageerd met meer immigratie. Is dat niet eerder een gelegenheid om te denken aan activering, oriëntatie naar opleidingen en beroepen waar we behoefte aan hebben, automatisering, robotisering, productiviteitsverhoging?

België, vooral Vlaanderen, is dicht bevolkt en groeit snel. Het migratiesaldo in België (het aantal mensen dat immigreert, min het aantal dat emigreert) bedroeg in 2022 iets meer dan 116.000. Over de laatste tien jaar schommelt het jaarlijks rond de 50.000. Dat is elk jaar weer een middelgrote stad erbij. 80 à 90% van de jaarlijkse bevolkingstoename is het gevolg van migratie.

Een cruciale vraag voor het migratiebeleid is met hoeveel we willen zijn, welke bevolkingsdichtheid leefbaar is. In feite zijn we toe aan het afremmen van die groei, het stabiliseren van de bevolking. Als we blijven groeien aan het huidige ritme dienen de partijen die zich daar niet tegen verzetten wel te verduidelijken hoe zij denken dat op te vangen inzake bodemgebruik, wijze van wonen en mobiliteit… Het raakt de kern van de leefbaarheid van een samenleving.

Asiel en migratie

Hoewel asiel niet de belangrijkste bron is van immigratie, verdient de samenhang van asiel en illegale migratie onze aandacht. Het aantal asielzoekers in de wereld steeg van 15 miljoen tien jaar geleden naar 38 miljoen vandaag. Die toename is niet te verklaren door de toename van mensen die recht hebben op asiel.

De helft of meer van de mensen die asiel aanvragen in één van de EU-lidstaten komt daar niet voor in aanmerking, maar belast nodeloos de asielprocedure. Eind 2022 waren in de EU bijna een miljoen asielaanvragen in behandeling. Van de mensen wier asiel wordt geweigerd, keren er nauwelijks terug. Volgens Eurostat werden in 2021 slechts 21% van de terugkeerbeslissingen uitgevoerd. De kost daarvan is astronomisch. Ik beschik niet over recente gegevens voor de EU, maar in 2022 kostte asiel alleen al aan het Duitse federale budget 28,4 miljard.

De ruime meerderheid van de bevolking verkiest opvang in de regio, net over de eerste landsgrens die een vluchteling naar een veilig land brengt, net zoals de Unie vandaag doet met de miljoenen Oekraïense ontheemden. Wereldwijd wordt meer dan 70% van de vluchtelingen opgevangen in buurlanden. Dat is het model dat dient te worden veralgemeend. Maar zwaar inzetten op en investeren in opvang in de regio zal de illegale migratiestroom naar Europa niet vanzelf doen stoppen. Een meerderheid van de asielzoekers die Europa bereiken, zoekt immers in de eerste plaats geen bescherming, maar migratie naar een land naar keuze. Wil men aan die situatie iets doen, dan dringen zich een aantal maatregelen op.

Illegaal verblijf dient minder aantrekkelijk te worden. Dat kan door het strafbaar te stellen, maar meer doeltreffend is waarschijnlijk het uitvoeren van meer controles op zwartwerk en het voorzien van zwaardere sancties voor illegale tewerkstelling, voor werkgevers en werknemers.

Migratieakkoord

Een duurzaam asielbeleid en de strijd tegen illegale migratie vergt een aanpassing van de bestaande Europese regelgeving. Het akkoord dat werd bereikt tussen het Europees Parlement en de Raad voldoet niet. Eén sleutelelement ervan is in feite een aanpassing van het begrip ‘push back’.  Migranten zouden, voor ze asiel kunnen aanvragen, na een korte screening, worden teruggestuurd als hun kans op asiel onbestaande of nagenoeg onbestaande is.

Die maatregel heeft bitter weinig kans op slagen. Waarom zou die screening nu plots snel kunnen verlopen? Waarom zou men plots vlot kunnen terugsturen naar het land van herkomst, terwijl dat nu geenszins lukt? Waarom zouden de landen waar veel migranten binnenkomen (Italië, Griekenland, Spanje) die moeilijke opvang en screening blijven doen, als zij daartoe niet verplicht zijn, wat volgens de huidige afspraken niet het geval zou zijn. Het is nagenoeg zeker dat het in de maak zijnde Europese migratiepact de illegale migratie niet zal terugdringen, het aantal verdrinkingsdoden niet zal verminderen, de druk op de asielverwerking en asielopvang niet betekenisvol zal verlichten.

Degelijk beleid

Een degelijk asielbeleid, zonder verdrinkingsdoden en overlast, omvat vier elementen.

Ten eerste, opvang in de regio en dus de regel dat asiel wordt gezocht in het eerste land dat men bereikt en dat bescherming kan bieden, en niet doorreist naar een land naar keuze. Ten tweede, de extraterritoriale afhandeling van een deel of het geheel van de asielprocedure, zoals de V.S. en Australië dat al eerder deden, zoals het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Oostenrijk en Italië dat proberen te doen. Extraterritoriale afhandeling geeft de onontbeerlijke boodschap dat asiel bescherming betekent, niet migratie naar een land naar keuze.

Ten derde, kan aan opvang in de regio en aan de landen die de asielprocedure afhandelen miljardensteun worden gegeven. Dat zal altijd maar een fractie zijn van de huidige kost van asiel en illegale migratie. Vanuit die landen kunnen vluchtelingen ook opnieuw worden gevestigd in Europa en andere rijke landen. Een significant aantal, maar een aantal dat we menswaardig kunnen opvangen, zou succesrijk kunnen inburgeren. Zodra aan die voorwaarden is voldaan, dient, ten vierde, toegang tot de asielprocedure te worden ontzegd aan migranten die illegaal de Europese buitengrenzen overschrijden.