Neutraliteit als de standaard uit de jaren stillekes

In Levensbeschouwing uit de jaren stillekes (De Standaard 16/12/23) herhaalt Patrick Loobuyck nog eens zijn pleidooi voor de afschaffing van de levensbeschouwelijke vakken en de vervanging ervan door zijn ‘neutrale’ vak LEF (Levensbeschouwing, ethiek en filosofie).

De verdienstelijke introductie van een component interlevensbeschouwelijke dialoog in het officieel onderwijs is nu plots ‘morrelen in de marge’. Terwijl het een antwoord is op zijn belangrijkste kritiek dat de levensbeschouwelijke vakken leiden tot de segregatie van de leerlingen. Levensbeschouwing ‘uit de jaren stillekes’, waarbij we het ondertussen toch al hebben over vele decennia geleden, was wel iets anders dan deze nieuwe interlevensbeschouwelijke ontwikkeling. De vakken waren toen evangeliserend en catechetisch.

De levensbeschouwelijke vakken proberen terugduwen in de oude karikaturen werkt niet langer: de vakken zelf hebben zich diepgaand getransformeerd zoals ook deze ontwikkeling richting interlevensbeschouwelijke dialoog toont.

Zielig

Het is ronduit zielig dat telkens een verwijzing nodig is naar het voorbijgestreefde Schoolpact van 1958 om een punt te maken, alsof intussen op het vlak van levensbeschouwelijk onderwijs alles is blijven stilstaan. Erger is dat de filosoof vindt dat art. 24 van de Grondwet, die de levensbeschouwelijke vakken beschermt, een democratisch debat belet. De auteur die het boek ‘Samen leven met gezond verstand’ (2017) schreef, erkent blijkbaar niet dat het niet voor herziening openstellen van art. 24 van de Grondwet in 2019 een democratische beslissing is geweest bij de ontbinding van het parlement in 2019.

Integendeel, hij berispt als het ware de partijen die toen durfden de levensbeschouwelijke vakken via art. 24 te (blijven) beschermen. Hij noemt ze bij naam als de beheerder van de schandpaal. Plots roept hij zichzelf uit tot de reddende moraalridder: de profeet van het gezond verstand.

Eigenlijk toont hij hierbij juist het belang aan van art. 24. Via de Grondwet kan de samenleving zich beschermen tegen elk individu of stroming, religieus of seculier, die zijn of haar ideologie wil opleggen aan de hele samenleving. Niemand is eigenaar van het ‘gezond verstand’. Daarover gaat precies art. 24.

Hebben ouders in het plichtonderwijs niet het recht te weten aan wie of wat hun kinderen levensbeschouwelijk blootgesteld worden? Loobuyck vindt blijkbaar dat ouders niet het recht hebben om hun kind niet bloot te stellen aan de ideologie van de neutraliteit: dat is echter een recht afpakken in plaats van vrijheid schenken.

Identiteit

Een balans vinden tussen identiteit, diversiteit, openheid en dialoog is een complexe aangelegenheid maar vormt het hart van onze democratie en is de ware weg naar integere burgerschapsvorming. Recent is het maatschappelijk en politiek landschap trouwens grondig veranderd. In een tijd van verregaande secularisering, onverschilligheid, kleurloosheid en relativisme gaan steeds meer stemmen op die vragen naar identiteit, houvast, betekenisgeving en warme verbondenheid; tegen de tendensen van neutraliteit, staatscontrole of opgelegde pedagogische eenheidsworst.

In het debat in de Commissie Onderwijs van het Vlaams Parlement van de voorbije week waren de meeste kritieken op de interlevensbeschouwelijke competenties te horen uit de hoek van zij die bezorgd zijn over de diepgang en de complexiteit van de kennis van de eigen levensbeschouwing die leerlingen en hun ouders kiezen. Het ging over het gevaar dat de nieuwe interlevensbeschouwelijke wende verder zou leiden naar een verwaterd pluralisme.

Het initiatief van het gemeenschapsonderwijs voor interlevensbeschouwelijke dialoog verdient alle steun en op dit punt deel ik de mening van Loobuyck dat dit pril initiatief verder geprofessionaliseerd en gemonitord dient te worden. We moeten goed onderzoeken wat daar gebeurt.

Als minister van Constitutionele Hervormingen Annelies Verlinden een democratische meerderheid vindt voor haar plan om alle grondwetsartikelen herzienbaar te maken bij de komende ontbinding van het parlement, dan zal de democratische discussie in de volgende regering opnieuw ook gaan over de vraag of ook art. 24 hiervoor in aanmerking komt. Momenteel is er naar mijn inschatting geen politiek draagvlak om de verschuiving van de verhouding tussen identiteit en diversiteit nog verder door te drijven richting LEF. Concreet: om nu iedereen een heel bepaalde, seculiere vorm van koud pluralisme op te leggen. Ook leerlingen zijn geen vragende partij voor zo’n vergelijkende en encyclopedische visie op levensbeschouwelijk onderwijs.

Onderwijskoepels

Politieke partijen zijn vooral (en terecht) bezorgd over de organiseerbaarheid van de levensbeschouwelijke vakken, zoals hen ook wordt aangegeven door directies uit de verschillende onderwijskoepels. Maar om deze problemen aan te pakken hoeven we niet met het vuur te spelen van een herziening van de Grondwet die de levensbeschouwelijke vrijheid van de burgers op het spel zet. De levensbeschouwelijke vakken zijn zich trouwens momenteel op deze discussie over de organiseerbaarheid aan het voorbereiden. Daar ligt achter de schermen de ware uitdaging.

Het helpt niet om hen telkens opnieuw op populistische wijze te stigmatiseren ‘als levensbeschouwing uit de jaren stillekes’. Het verhindert een volwassen debat om scheldwoorden te gebruiken die zelfs niet meer verwijzen naar een actuele realiteit op het terrein. Ook de kreet van de secularistische pluralisten en hun neutraliteitsdiscours is intussen ‘stillekes aan’ bekend. Het is een strijd tegen spoken uit het verleden.

Laat de democratie nu maar haar werk doen in plaats van de democratie in de bevriende media telkens te beschuldigen als men niet krijgt wat men aan iedereen zou willen opleggen.