Niet Italië, maar Europa staat straks in brand

Toen op 4 maart 2018 de Lega en de Vijfsterrenbeweging de Italiaanse parlementsverkiezingen wonnen en daarna de eerste zogenaamde populistische regering van Europa vormden, luidden in zowat elke Europese hoofdstad de alarmklokken. Negen maanden later staat niet Italië maar wel de rest van Europa in brand.

Frankrijk overschrijdt de Europese norm

Wat begon met een manifestatie tegen de hogere accijnzen op diesel, in werkelijkheid een verkapte belastingsverhoging, groeide na enkele weken uit tot gewelddadige massademonstraties van de ‘gilets jaunes’. Nadat de Franse president Emmanuel Macron deze protesten eerst negeerde en daarna zwaar onderschatte, deed hij gisteren een symbolische knieval aan de gele hesjes in een TV-toespraak.

Aan de 22 miljoen kijkers liet hij verstaan dat men de volkswoede begrepen had en tegelijkertijd kondigde de Franse president een reeks sociale maatregelen af die maar liefst twaalf miljard euro zullen kosten. Daarmee wordt het begrotingstekort van 2,8% nog groter, en overschrijdt de Franse regering ruim de Europese norm. Macron hoopt hierdoor alsnog zijn politiek vel te redden.

Complete chaos in Brexit-land

Op dezelfde dag van de presidentiële overgave aan de volksprotesten in Frankrijk, stelde de Britse premier Theresa May de stemming  over de Brexit-deal in het parlement uit naar een onbekend tijdstip. Gezien May voor de overeenkomst met de Europese Unie geen meerderheid achter zich wist te scharen, werd hiermee de Brexit-chaos compleet. Indien er een No-Deal Brexit komt, betreedt het Verenigd Koninkrijk onontgonnen terrein.

Onzekerheid schrikt internationale investeerders af, en dat heeft vandaag reeds financiële gevolgen. Zo verloor de pond sinds het begin van de Brexit-saga  al meer dan elf procent van haar waarde en kostte het de Britse economie bijna twee procent groei. Hoe langer de onzekerheid duurt, hoe hoger de economische prijs voor de Britten uiteindelijk zal worden, zeker op korte termijn.

Belgische minderheidscoalitie

In België verloor de regering- Michel haar parlementaire meerderheid omwille van de ondertekening van het Global Compact in Marrakesh. Volgens CD&V-voorzitter Wouter Beke was er na het vertrek van de Vlaams-nationalisten geen sprake van een nieuwe regering, waardoor hij een vertrouwensstemming in de Kamer niet nodig achtte.

België wordt nu bestuurd door een oranje-blauwe minderheidscoalitie die amper 52 zetels telt op een totaal 150, waardoor de democratische legitimiteit van elke beleidsdaad, waaronder de ondertekening van internationale akkoorden, zeker in vraag mag worden gesteld.

Neofascisme in Spanje

In Spanje moest de regering onder leiding van de socialist Pedro Sánchez de opkomst van het neofascistische Vox in Andalusië ondergaan. In enkele maanden tijd steeg deze extreemrechtse formatie van 0,4% naar 11% en veroverde bij de verkiezingen begin december uit het niets twaalf zitjes in het regionale parlement. Ook de liberale Euronationalisten van Ciudadanos, lid van de ALDE-fractie onder leiding van Guy Verhofstadt, nemen steeds meer kiezers over van de door corruptie geplaagde Partido Popular, en verdubbelden hun score.

De regerende PSOE leed dan weer een historische nederlaag, en volgt steeds meer de dalende trend van de Europese sociaal-democratie. Na een jaar zitten er ook nog steeds Catalaanse politici in de Spaanse gevangenissen omwille van het organiseren van een referendum, nota bene een feest van de directe democratie.

Duitsland: kan Karrenbauer bruggen bouwen?

In Duitsland begon vorig weekend het post-Merkel-tijdperk van Annegret Kramp-Karrenbauer, waarbij tijdens de voorzittersverkiezing een duidelijke ideologische tweespalt zichtbaar werd binnen de CDU. Of de centrumlinkse Karrenbauer ook bruggen kan bouwen, en de centrumrechtse kiezer kan overtuigen om toch niet over te stappen naar de AfD, zal de komende verkiezingen duidelijk worden. De eerste signalen lijken echter die van een continuïteit met Merkels’ beleid, wat de voobije jaren bijna leidde tot een breuk met de Beierse CSU, tot historisch lage electorale scores en veel krampen in de maatschappelijke onderbuik.

Italië lijkt zowaar stabiel

In vergelijking met wat er de voorbije weken en dagen is gebeurd in de Europese politiek, lijkt Italië wel een stabiel land. Ondanks de begrotingsperikelen met de Europese commissie, de torenhoge staatsschuld, de lage economische groei en de hoge werkloosheid zit de regering-Conte stevig in het zadel. Ook de financiële markten panikeren niet meer, waardoor de spread al een tijdje stabiel onder de driehonderd punten blijft hangen.

Deze geel-groene, en volgens sommige populistische, regering kan echter in vergelijking met de bovengenoemde landen wel rekenen op een brede democratische consensus, zowel in het parlement als in de peilingen. Daarenboven zal Macron, nu hij de sociale vrede van de gele hesjes heeft afgekocht met een nog hoger deficiet, vermoedelijk een toontje lager zingen over de gebrekkige Italiaanse begrotingsdiscipline. En het fel gecontesteerde veiligheidsdecreet van Matteo Salvini (Lega), zal waarschijnlijk niet veel weerstand krijgen van Karrenbauer, indien ze de rechtervleugel van de CDU nog enigszins wil behouden.

Ademruimte voor politieke experimenten

Italië was het eerste land die de opkomst van anti-systeemkrachten heeft meegemaakt. Na de ineenstorting van de traditionele partijen begin de jaren ’90 door het gerechterlijk corruptieonderzoek Mani Pulite kregen politieke experimenten er veel meer ademruimte. Zo was er het Berlusconisme die het politiek toneel meer dan twee decennia beheerste. Ook het korte succes van de centrumlinkse Partito Democratico onder leiding van de ‘rottamatore’ Matteo Renzi was een poging tot vernieuwing, al bleek het achteraf oude wijn in nieuwe vaten.

Ook de opkomst van de burgerbewegingen, met als belangerijkste exponent de Vijfsterrenbeweging (Movimento Cinque Stelle) van Luigi Di Maio, en de recente electorale explosieve groei van de rechtspopulistische Lega (vroeger Lega Nord) onder Matteo Salvini, passen in deze rij van post-traditionele politieke vernieuwing.

Vandaag wordt Italië geleid door de eerste Europese regering zonder de aanwezigheid van christendemocraten, liberalen en/of sociaal-democraten. Het land geniet ondanks de langdurige economische crisis ook van een fase van sociale vrede. De regering-Conte is verrassend genoeg stabieler en coherenter dan veel voorgaande, en meer dan zestig procent van de Italianen steunt nog steeds deze coalitie. Maar wat de concrete resultaten zullen zijn van dit beleid op korte en lange termijn is het voorlopig gissen.

Luister naar de noodklokken

In het licht van de politieke gebeurtenissen in de Europese Unie, zal dan ook niet Italië maar de rest van de (West-)Europa vrijwel zeker bij de komende Europese verkiezingen in mei 2019 stevig door elkaar worden geschud. Indien de traditionele partijen willen overleven, wordt het tijd dat men eens naar alle (nood)klokken begint te luisteren. Culturele identiteit, sociale cohesie, integratie, soevereiniteit, globalisering, fiscale rechtvaardigheid, etc. zijn cruciale thema’s die steevast door linksliberale en progressieve wereldburgers worden genegeerd, en door rechts- of linkspopulisten worden gekaapt. Het is dan ook de taak van de hedendaagse conservatieven om in deze debatten het voortouw te nemen en geloofwaardige politieke alternatieven aan te bieden, vooraleer heel Europa weer in brand staat, zowel figuurlijk als letterlijk.