Oekraïne – Rusland in Straatsburg

STRAATSBURG—De diplomatieke oorlog tussen Rusland en Oekraïne, en Rusland en Europa woedt ook in de Raad van Europa (RvE) in Straatsburg. Dat die krachtmeting van belang is, kun je zien aan de pers, de tussenkomsten en het stemgedrag.

Raad van Europa

De Raad van Europa (RvE) is een ‘intergouvernementele organisatie’, opgericht in 1949, om ‘de mensenrechten te beschermen, de culturele verscheidenheid te behoeden’ en ‘rassendiscriminatie en onverdraagzaamheid te bestrijden’. De maatstaf voor die nobele doelen is het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). De lidstaten ratificeren dat verdrag en de controle op de naleving ervan wordt overgelaten aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Politiek wordt dat Hof gecontroleerd en gestuurd door de Raad van Europa. Althans, dat is de bedoeling.

De Raad van Europa staat officieel los van de andere Europese of EU-instellingen, maar werkt er wel mee samen. Er zijn 47 landen lid van de RvE, waaronder ook Rusland – dat weliswaar sinds twee jaar uit de parlementaire assemblee is verdwenen – en andere oud-Sovjetrepublieken waaronder ook Oekraïne. De Vergadering van Ministers is daarmee een officieel intergouvernementeel contact tussen Europa en Rusland.

Eerste helft: de zaak Magnitsky

Dinsdagnamiddag in de plenaire van de RvE. In deze winterzitting van de Parlementaire Assemblee van de RvE stond een opvolging van de zaak van Sergei Magnitsky op de agenda. De man kwam in Rusland grootschalige fraude op het spoor, maar werd zelf aangehouden en stierf in de cel, 8 dagen voor zijn voorlopige vrijlating. Volgens de ene bron was zijn dood het gevolg van slagen en martelingen, volgens de andere verwaarlozing, volgens nog een andere ziekte.

Kern van de zaak: er kwam een verslag om straffeloosheid te bestrijden van individuen die zich schuldig maken aan schendingen van mensenrechten. Verschillende landen namen al ‘Magnitskywetten’ aan die het bijvoorbeeld mogelijk maken een visum te weigeren aan wie schuldig is aan mensenrechtenschendingen.

Het parlementaire debat was een gelegenheid om helemaal los te gaan tegen Rusland. De opmaat voor de tweede helft. Een groot deel van het debat ging over de Oekraïners, 24 soldaten en ‘ten minste’ 38 burgers, die in Rusland in de cel zitten. De resolutie over de straffeloosheid werd goedgekeurd met 95 stemmen voor, 3 tegen en 6 onthoudingen. De grap is dat die tegenstemmen en onthoudingen van één politieke groep komen… de UEL Verenigd Europees Links’, zeg maar ‘radicaal links’ of ‘Klein Links’. Twee Nederlandse SP’ers en een Duitser van Die Linke stemden tegen. Een Tsjechische communist, een Spaanse van Podemos, een Deense, en een vertegenwoordiger van San Marino onthielden zich. En wij die dachten dat Poetin extreemrechts infiltreerde.

Tweede helft

Donderdagmorgen in de plenaire van de RvE. Een spoeddebat staat op de agenda en er is een rapport geschreven over de escalatie van de spanningen in de Zee van Azov. U weet wel Dat Rusland De Krim Annexeerde en vervolgens een brug daarnaartoe bouwde. Die gaat over de Straat van Kerch, de toegang tot de Zee van Azov. Door die brug is de scheepvaart naar de havens in de zee van Azov beperkt, schepen van de panamamaat zijn te groot, en dat beperkt de handel in de Oekraïnse havens. In die zeestraat is er laatst in november het incident geweest tussen Oekraïne en Rusland, waarbij drie Oekraïense schepen geënterd zijn en één beschoten. Dat werd allemaal factueel beschreven in het rapport.

Die donderdagmorgen werd het debat in de plenaire vergadering in Straatsburg live uitgezonden in Oekraïne. Het moment voor de Oekraïense leden om zich drie minuten in de kijker te speechen, en 9 van de 11 aanwezige Oekraïense parlementsleden deed dat ook. In een verwoede poging elkaar te overtreffen. Er zijn later dit jaar verkiezingen in Oekraïne.

Dat debat liet mooi de scheidingslijnen zien in Europa. De Tory John Howell vond dat rapport te diplomatisch door de oproep aan beide zijden om te de-escaleren. ‘Dit is duidelijk naakte Russische agressie. Groot-Brittannië zal schepen blijven sturen om Oekraïne en de Oekraïense soevereiniteit te ondersteunen.’ Aan het andere uiterste stond Aleksandar Šešelj van de ‘Radicale Servische Partij’. Die noemde het referendum op de Krim een feest van de democratie en stelde dat Rusland het recht heeft de integriteit van zijn grondgebied te verdedigen. Hij vroeg dat Oekraïne zou stoppen met de provocaties, wat voor protest zorgde op de Oekraïense banken.

De tussenpositie werd misschien nog het best door Petra De Sutter (Groen) verwoord. De druk op Oekraïne en Rusland moet hooggehouden worden, en de nadruk moet liggen op de goedgekeurde resoluties. In het verlengde ligt de bijdrage van Lord Balfe, een Tory, ‘Dialoog is nodig tenzij we oorlog willen. Het is jammer dat hier geen Russen zijn om het debat mee te voeren. Zolang er hier geen Russen zijn en geen onderhandelingen, zal Rusland doorgaan. We hebben dialoog nodig geen escalatie.’

De resolutie over de zee van Azov werd goedgekeurd door 103 leden, 3 stemden tegen en 16 onthielden zich. De drie tegenstemmen kwamen van een Slovaak, een Tsjech en een Duitser van de AfD. De onthoudingen waren verdeeld, de een vond het te zwak, de ander te straf. Petra De Sutter en Dirk Van der Maelen (sp.a) waren de enige Vlaamse vertegenwoordigers die stemden. Zij stemden voor.

Na de match gaat het door

De Oekraïense media zijn massaal aanwezig in Straatsburg. Een Oekraïens tv-station ging tijdens het Magnitskydebat live in het journaal vanop de perstribune. In de perszaal hoor je ook meer Oekraïens dan Engels. Zowat elk zichzelf respecterend Oekraïens medium is hier. Inclusief enkele Oekraïense Linda De Wins.

Doorbraak

(Vooral) Oekraïense media volgen het debat over de Zee van Azov.

Niet enkel Oekraïense media zijn er in Straatsburg, ook Russische. Zoals Lord Balfe zei: hoe meer sancties voor Rusland hoe populairder Poetin wordt. In het verlengde daarvan, hoe meer het westen Poetin op zijn kop zit, hoe sterker hij het Rusland-tegen-iedereen-verhaal kan vertellen. De Russische media gaan heel ver. Zo onderbreken ze wel eens een live interview tijdens een Oekraïens journaal, zelf live op de ether, duwend en trekkend met de Oekraïense journalist(e). In de mediaruimte voor de zittingzaal staat tegenwoordig security om de Russen en Oekraïners uit elkaar te houden. Zeker nadat vorig jaar na een zoveelste incident de Oekraïense delegatie de Russische omringde tijdens een live stand up en luidkeels het Oekraïense volkslied zong.

Roebels

Rusland kijkt natuurlijk niet zomaar toe. Rusland heeft de geldkraan naar de Raad van Europa dichtgedraaid. En dat zorgt voor een ernstige financiële kater. Rusland betaalde namelijk elk jaar 63 van de ongeveer 420 miljoen euro die de RvE binnenkrijgt. Er is enige discussie hoe die verliezen moeten verdeeld worden, maar een gat slaat het wel.

Dat was heel duidelijk bij de toespraken van de minister van Buitenlandse zaken van Finland, en een dag later bij de president van Finland. Finland is zes maand voorzitter van de Raad van Europa. Sprak de Finse Buitenlandminister Timo Soini nog omfloerst, de vragen waren dat minder. Zelfde scenario een dag later bij de president. Hun pad door het mijnenveld is: ‘Er moet samenwerking zijn tussen de Raad van Ministers (waaraan Rusland deelneemt) en de Assemblee (zonder Rusland) om het geschil op te lossen.’

Er is geprobeerd de zaak op te lossen, Petra De Sutter (Groen) stelde daarover een rapport op. Links engageert zich in de RvE om de Russen terug te halen. Maar het rapport van de Sutter was onmogelijk voor de Britten en de Oekraïners…

Ook de Secretaris Generaal van de RvE, Thorbjørn Jagland (een Noorse Socialist), slooft zich uit om de Russen terug te halen naar de Assemblee. Jagland liet samen met het rapport van De Sutter een studie maken, een interpretatie van het statuut van de Parlementaire Assemblee van de RvE. Die analyse kwam erop neer dat die Assemblee enkel een soort consultatieve bevoegdheid had. En dan kon de Raad van Ministers beslissen hoe het met Rusland verder moest. Dat bracht links in de RvE in een vervelende situatie. Als ze voluit mee steun gaven om de Russen terug te halen, zouden ze tegelijk hun geliefde Parlementaire Assemblee muilkorven. De Sutter kon niet anders dan haar rapport terugtrekken of het zou weggestemd worden. Links was verdeeld, partijtucht is trouwens quasi onbestaande aan deze kant van het water in Straatsburg (aan de overkant ligt het Europese Parlement).

En nu?

We noemen dat een patstelling. Er zullen nog wel enkele wedstrijden Oekraïne – Rusland gespeeld worden in Straatsburg en elders, en het lijkt erop dat Oekraïne er thuis speelt. Er zal heel veel diplomatie nodig zijn om een uitweg te vinden die voor iedereen aanvaardbaar is zonder veel gezichtsverlies. Jagland zal het niet meer meemaken. Maar we hopen dat Reynders goed beseft waar hij aan begint, maar misschien kan hij het compromis à la belge introduceren in Straatsburg? Als hij natuurlijk de volgende secretaris generaal wordt… als. Dan kunnen de Russische en Oekraïense media elkaar opnieuw verdringen.

Pieter Bauwens is voor Doorbraak in Straatsburg en volgt er de plenaire vergadering van de Assemblee van de Raad van Europa. Dit is zijn tweede artikel in de reeks. Lees ook het eerste over de sharia en de mensenrechten.