Op zoek naar het arische rijk van Elisabeth Nietzsche

15 maart 1886: Elisabeth Nietzsche (zus van) en haar man Bernhard Förster arriveren samen met veertien Duitse families in Asunción, de hoofdstad van Paraguay. Förster is een fanatieke antisemiet en een verre voorloper van het nationaalsocialisme. Duitsland is volgens hem hopeloos ‘besmet’ door het Jodendom. Het arische ras kan enkel worden gevrijwaard door elders helemaal opnieuw te beginnen. Daarom wil hij in Paraguay, ver weg van de bewoonde wereld, een zuiver arische modelgemeenschap stichten.

Elisabeth is laaiend enthousiast. Samen met haar man en de zorgvuldig uitgeselecteerde groep Duitse pioniers trekt ze het oerwoud in. 250 km ten noorden van Asunción vestigen ze ‘Neues Deutschland’. De ambitie van het echtpaar is immens. De kolonie moet uitgroeien tot een nieuw Duits imperium dat gaandeweg het hele continent zal omvatten.

Vergeten vaderland

Honderd jaar later komt dit bizarre verhaal de Britse auteur Ben Macintyre ter ore. Hij wil wel eens weten wat er van dit arische rijk geworden is. Begin de jaren 90 gaat hij op zoek naar Neues Deutschland en schrijft er een boek over: Forgotten fatherland, in het Nederlands vertaald als Vergeten vaderland. Op zoek naar het fascistisch paradijs van Elisabeth Nietzsche  (Uitgeverij Balans, 1994).

Al toen ik dit boek las, halfweg de jaren 90, had ik zin om zelf eens dat fameuze rijk van Elisabeth Nietzsche te bezoeken. Maar dat is er nooit van gekomen. Tot mijn vrouw en ik vorige maand een rondreis maakten door Paraguay.

Nueva Germania

Macintyre beschrijft zijn zoektocht als ‘een avontuurlijke ontdekkingsreis naar een onbekende bestemming’. In werkelijkheid is Nueva Germania gemakkelijk terug te vinden op de kaart. Het is ook vlot te bereiken, als je maar bereid bent om lang genoeg op de bus te zitten. Het grote verschil met dertig jaar geleden is allicht dat de wegen toen nog niet geasfalteerd waren.

Het loopt al tegen de late namiddag aan als we uitstappen aan de bushalte van Nueva Germania. Ik weet niet wat we hier precies dachten aan te treffen, maar de ontgoocheling is in elk geval groot. Nueva Germania is niet meer dan een banaal Paraguayaans dorpje, gelegen langs een redelijk drukke weg. Veel Duits is er op het eerste zicht niet aan.

In Paraguay wordt het ’s winters al om halfzes donker. Onze eerste bekommernis is dan ook om logement te vinden. Er blijkt één huis te zijn met gastenkamers. En zie: aan de muur prijkt het portret van Elisabeth Nietzsche. Héél af en toe strijken hier toeristen neer zoals wij, die het boek van Macintyre gelezen hebben, en op zoek zijn naar de overblijfselen van het arische rijk.

Overblijfselen

Die overblijfselen zijn er wel degelijk, maar ze zijn niet bepaald indrukwekkend. De onderneming van Förster en Nietzsche werd al na een paar jaar een jammerlijke mislukking. De Duitse boeren konden het oerwoud maar moeilijk de baas en kwijnden weg in het tropische klimaat. In hun propaganda verdoezelde het echtpaar die triestige realiteit. Zo konden ze nog een tijdlang nieuwe kolonisten aantrekken.

Eén daarvan was een Antwerpse kleermaker van Duitse afkomst: Julius Klingbeil. Uitgerekend hij ontmaskerde de oplichterij van Nietzsche en Förster. Hij ontvluchtte Neues Deutschland en publiceerde er een boek over: Onthullingen omtrent Bernhard Försters kolonie Nieuw Duitsland. Elisabeth probeerde de aantijgingen te weerleggen, maar het kwaad was geschied. Vanaf dan ging het helemaal bergaf met de kolonie.

Afstammelingen

De volgende ochtend valt de elektriciteit uit in ons pension. In het hele dorp, zo blijkt. Het is een gelegenheid om een praatje te slaan met onze gastvrouw, die helemaal niet Duits is. Wonen hier eigenlijk nog wel echte Duitsers, vragen we. ‘Arische’ Duitsers bedoelden we eigenlijk, maar hoe zeg je dat nu in het Spaans?

Die afstammelingen van de oorspronkelijke kolonisten blijken inderdaad te bestaan. Maar ze wonen niet in het dorp zelf, wel in een gehucht tien kilometer ten noorden van Nueva Germania. De broer van onze gastvrouw voert ons erheen, over een verlaten aardeweg. Er zijn hier een paar boerderijtjes en een protestants kerkje, met daarachter een kerkhof.

We zijn niet alleen op het kerkhof. Een vrouw komt bloemen leggen op het graf van haar pas overleden moeder. Haar grootouders behoorden tot de oorspronkelijke groep van kolonisten. Zelf is ze inmiddels verhuisd naar het oosten van het land, waar de Duitsers veel recenter zijn neergestreken en heel actief zijn in de agro-industrie.

Haar vader en haar dochter zitten ook bij het graf: drie generaties ‘ariërs’ bijeen in het exotische Paraguay. Het tafereeltje stemt ons melancholisch. We voelen ons voyeurs. Dit is duidelijk niet het moment om een groot gesprek te beginnen over Nietzsche, Förster en het antisemitisme.

Verweerde grafstenen

Op het kerkhof treffen we ook de verweerde grafstenen aan van de eerste kolonisten. Maar niet het graf van Bernhard Förster of Elisabeth Nietzsche. Die laatste liet zich op het einde van haar leven niet veel meer gelegen aan Neues Deutschland. Dat ‘nieuwe Duitsland’ had uiteindelijk in Duitsland zelf gestalte gekregen. Elisabeth liet het zich welgevallen dat ze een hoofdrol mocht spelen in de nazicultus rond haar broer.

Haar man was dan al lang overleden. Förster is aan Neues Deutschland ten onder gegaan. De neergang van zijn kolonie bracht hem financieel in de problemen. Hij werd depressief en trok zich terug in het Hotel del Lago in San Bernardino, de eerste Duitse kolonie in Paraguay. Daar pleegde hij in 1889 zelfmoord door strychnine in te nemen.

San Bernardino, niet ver van Asunción, maakt een droefgeestige indruk. Het Hotel del Lago bestaat nog, maar ligt er desolaat bij. In de zomer is het hier drukker, zegt men. Wat verder staat een Stephen King-achtig bakstenen monster te vervallen: een gigantisch hotel dat al jaren te koop staat. Het meer oogt mooi, maar is te vervuild om in te zwemmen.

Het graf van Bernhard Förster ligt er tegenwoordig zeer net bij. Netter in elk geval dan de foto in het boek van Macintyre doet vermoeden. Het bevindt zich in het Duitse kerkhof van San Bernardino. Er liggen zelfs bloemen op.

Zou de plaatselijke gids ook weten wat hier in 1934 is gebeurd? Toch wel. In dat jaar liet Hitler een pakket authentieke Duitse aarde opsturen, met het dringende verzoek die aarde uit te strooien boven het graf van Förster. Het is misschien inbeelding, maar als de gids dit vertelt, dan klinkt er een zweem van trots door.