De opkomstplicht is dood, lang leve de democratie!

U kon het de afgelopen week amper missen: hét onderwerp van de gemeenteraadsverkiezingen was de afschaffing van de opkomstplicht. Een derde van de Vlamingen bleef thuis. Dat is veel, maar vergeleken met de buurlanden zitten we best goed. De opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen in Nederland bijvoorbeeld, schommelde vorige keer rond de 50 procent.

U leest Doorbraak, dus is er een grote kans dat u als participatieve democraat naar de stembus trok. Ongetwijfeld werd u dus tot nu toe overspoeld door berichten die u verzekeren dat u niet alleen excellent bent omwille van uw fantastische betrokkenheid bij uw gemeente, maar ook dat u uniek en bijzonder bent en dat iedereen moet worden gehoord. Laat me daar voortijdig een einde aan maken: u bent niets meer dan zij die thuisbleven. Ook zij zijn fundamenteel democraat, juist door niet aan de democratie deel te nemen.

Democratie

Het valt bijna een aanfluiting te noemen dat het zo lang heeft geduurd voor het betuttelende overheidsvingertje in de vorm van de opkomstplicht werd afgeschaft. Vrijheid is in een democratische rechtsstaat altijd het uitgangspunt, en dwang en plichten vormen een uitzondering op dat grondrecht. Hoe ironisch is het dan dat juist bij het hoogtepunt van de democratie deze logica werd omgedraaid?

Het klinkt op het eerste gehoor verkeerd, maar het is een uitermate democratische overtuiging om niet democratisch zijn. Dan is het toch haast surreëel dat men verplicht wordt om zich aan een systeem te onderwerpen waar men inherent niet in gelooft? Autocratie is een vreselijke bestuursvorm, maar men moet een antidemocratische staatsvorm kunnen bepleiten, hoe pervers die ook wordt bevonden. Maar toch zouden mensen met zo’n overtuiging dan verplicht deel moeten nemen aan de stembusslag. Een tang op een varken is dat.

Churchill

Het is juist om die reden dat ook overtuigde democraten tevreden moeten zijn met de afschaffing van de opkomstplicht: zij die politieke interesse hebben en overtuigd democraat zijn bepalen vanaf nu het beleid. Afgehaakten die het niets kan schelen, mensen die geen politieke interesse of kennis hebben of zelfs actief antidemocratisch ageren, komen in veel mindere mate hun stem uitbrengen.

Ik moet eerlijkheidshalve bekennen dat ik eerder opgelucht was dat bepaalde kennissen thuisbleven op 13 oktober. Mensen die niet weten hoe politiek werkt of die maar stemmen met de natte vinger: die moeten echt niet bepalen welke richting mijn prachtige stad uit gaat. Zelfs Winston Churchill wist al dat het beste argument tegen democratie een vijf minuten durend gesprek met de gemiddelde kiezer is.

Cijferfetisjisme

‘De opkomstplicht garandeert een hoge participatiegraad’, hoor je de voorstanders van de opkomstplicht zeggen. Politicologen hebben vijf jaar moeten studeren om tot die conclusie te komen, en die klopt zowaar. Hoe hard er wordt gegeild op die cijfers, ik heb het nooit begrepen. Al was de opkomst 101 procent, ‘et alors’?

Een percentage is geen waardemeter waarmee de kwaliteit of gezondheid van een democratie te meten valt. Wat ben je met een opkomst van 90 procent, als bijna de helft van de burgers het geen ene zier interesseert of als die mentaal is afgehaakt van de politiek? Garanderen stemmen vanuit een totale desinteresse volgens hen dan wel een legitiemere uitslag? Men zou juist kunnen zeggen dat thuisblijvers een enorm vertrouwen hebben in een democratische uitslag, ze leggen zich neer bij wat hun medeburgers beslissen.

In het verlengde van deze gedachtegang is het toch bizar te vinden dat men ondanks dit cijferfetisjisme nooit echt overgegaan is tot het actief vervolgen en beboeten van de thuisblijvers afgelopen eeuw? Zo enorm belangrijk lijkt dat cijfer dan ook weer niet te zijn. Dat is enigszins een hypocriete spagaat te noemen.

Ter zake: de kwaliteit van de lokale democratie wordt in mijn ogen zelfs inherent verhoogd door het afschaffen van de opkomstplicht. Zij die gaan stemmen, doen dat namelijk bewuster dan ooit. Langs de andere kant worden lokale politici extra gemotiveerd om uit hun kot te komen. Waar partijen vroeger wel eens teerden op nationale successen, moeten zij zich nu wel lokaal profileren. En dat is dan weer positief nieuws voor de kassa op het lokale spaghettifestijn en de pannenkoekenslag van de jeugdbeweging.

Zwakkeren haken af

Daarom gaat ook het tegenargument dat we mensen uit de lagere sociale klassen nu definitief zijn verloren niet op. Onderzoek zal ongetwijfeld aantonen dat bepaalde categorieën inderdaad over het algemeen meer thuisbleven.

Maar de gretigheid waarmee bepaalde partijen dat argument aanhalen om de opkomstplicht terug in te voeren is tenenkrullend en getuigt van een enorm politiek deficit. Alsof politici zichzelf niet meer in staat achten die evolutie te keren. Het is al honderden keren gezegd in de campagne, maar men zal nu in de eerste plek kiezers duidelijk moeten maken dat politiek belangrijk is, en dan pas overgaan tot het nader toelichten van een kiesprogramma.

Sterker nog: sommige kwatongen beweren dat politici die groep afgehaakten zou negeren. Ik weet niet hoe het met u zit, maar als ik door Nederland rijd heb ik niet het gevoel dat ik me in de buitenwijken van de grotere steden in verpauperde getto’s bevind. Niet meer dan normaal ook: elke lokale politicus wil iedereen mee in zijn of haar verhaal. Waarom mensen negeren, als dat juist de mensen zijn die je het makkelijkst kan overtuigen om op je te stemmen? Goed beleid in de socio-economisch lastigere wijken kan mensen de ogen openen en juist voor een enorme mobilisatiekracht zorgen.

Iedereen wint, en iedereen verliest

Zoals elke lokale verkiezing heeft elke partij de verkiezingen grandioos gewonnen (naar eigen zeggen dan toch), heeft de politiek tout court op 13 oktober een symbolisch pak rammel gekregen. Het voorstander zijn van de afschaffing van de opkomstplicht is niet gelijk aan de lage opkomstcijfers niet alarmerend te vinden. 60 procent is niet dramatisch slecht, maar het baart wel zorgen dat de terugval zo groot is bij de eerste verkiezingen na de afschaffing van de opkomstplicht.

Het nieuw politiek verhaal begint lokaal. Het zal de komende zes jaar hard werken worden voor de lokale besturen om een hechte gemeenschap met politieke betrokkenheid te stimuleren.