Otegi’s vrijlating: katalysator voor Baskisch vredesproces?

Geboren tijdens de donkere jaren van Franco’s dictatuur, groeide Otegi op in een Baskischsprekende familie. In die donkere dagen was het verboden om Baskisch te spreken en moest hij de taal van zijn voorouders in clandestiene scholen leren. Daar ontstond zijn verzet tegen de fascistische dictatuur. Otegi’s aanwezigheid op de barricades resulteerde in de jaren 80 en 90 tot Spaanse repressie; hij leefde verscheidene jaren in ballingschap en in Spaanse cellen. Na zijn vrijlating stapte Otegi in de partijpolitiek en werd hij Baskisch parlementslid. Als leider van de onafhankelijkheidsbeweging oordeelde hij dat enkel dialoog kan leiden tot het einde van het conflict. 

Vredesduif achter tralies 

Onder druk van Otegi stopte de onafhankelijkheidsbeweging ETA met gewapende activiteiten en kwam een vredesproces op gang.Otegi’s inspanningen werden hem echter ook nu weer niet in dank afgenomen. Hij werd gearresteerd in oktober 2009 en veroordeeld tot zes en een half jaar voor het lidmaatschap van een terroristische organisatie. Bij zijn vrijlating in maart 2016 komt hij schijnbaar terecht in een andere samenleving. Een zelfbewuste regio die na decennia van onderdrukking door Franco aan een eigen weg timmert. Een unieke Baskische stek. Op politiek vlak scheert Baskenland hoge toppen, naar Spaanse én Europese normen. Dit met bevoegdheden als fiscaliteit, sociale zekerheid en arbeidsmarktbeleid in eigen handen, gekoppeld aan een vooruitstrevende visie op nationale identiteit. Baskenland kwam vrijwel ongeschonden uit de economische en financiële crisis.

Toch hangt de donkere wolk van repressie en geweld boven het zonnige en vrolijke Baskenland. Het Spaanse establishment gaf nog steeds geen gehoor aan de vredesinspanningen van zowat alle actoren in de Baskische samenleving en internationale organisaties. Een cruciaal onderwerp in de totstandkoming van een definitief vredesakkoord is het omstreden gevangenisbeleid dat door de Spaanse en Franse staat gevoerd wordt. Samen met zes andere EU-parlementsleden bracht ik hiervoor recent nog een bezoek aan de regio. We werken momenteel aan een kritisch  rapport dat in april 2016 zal worden voorgelegd aan de Europese instellingen. 

Gevangenisregime dat burgers ontmenselijkt

Er bestaat een groot maatschappelijk draagvlak in Baskenland om de problematiek van de politieke gevangenen op de onderhandelingstafel met Madrid te brengen. Voor zowat alle partijen is een oplossing van dit probleem een cruciale voorwaarde om rechtvaardige en duurzame vrede in de regio te bereiken. De beëindiging van het spreidingsbeleid en de vrijlating van terminaal zieke gevangen is niet langer een taboe. Ontmoetingen met relevante spelers in Baskenland (zowel binnen de Spaanse als binnen de Franse staat) schetsen een erg troosteloos beeld over de situatie van politieke gevangenen in Spaanse en Franse cellen. Het gaat om 400 dossiers van mannen en vrouwen die onder de noemer van terrorisme of aan terrorisme gelinkte activiteiten lange celstraffen uitzitten. In de praktijk gaat het inderdaad over leden en sympathisanten van de ETA maar ook over advocaten, journalisten en mensenrechtenactivisten. Het gaat niet om de semantische discussie over het verschil tussen terreur en politiek verzet (voor de ene terrorist, voor de andere vrijheidsstrijder) maar over het systematische gebruik van het ‘Alles is ETA’- principe waardoor politieke tegenstanders simpelweg worden verwijderd uit de samenleving.

Zo is er het tragische verhaal van de terminaal zieke Lorentxa Guimon. Zij zit in de gevangenis van Rennes (Bretagne) een lange straf uit en heeft op basis van haar uiterst precaire medische toestand het recht op een onmiddellijke vrijlating. Door de aard van haar veroordeling tekende het Franse parket hiertegen beroep aan. Er bestaan nu eenmaal ‘uitzonderingsmaatregelen’ in de strijd tegen terreur … De kans dat mevrouw Guimon in een cel zal sterven is niet ondenkbeeldig. Ver van huis daarbovenop, want zelfs haar ziekte kan niet verhinderen dat zij op grote afstand van haar thuis, haar vrienden en familie wordt opgesloten. Verschillende pleidooien tegen haar opsluiting in gevangenissen buiten de regio vielen in Parijs op een koude steen. Toen haar moeder stervende was, kon zelfs een laatste kus niet. De Franse staat vond de eendaagse trip naar huis té ver, té complex en té duur. 

Welkom thuis, Arnaldo! 

De Europese Unie, dat zich zo graag op z’n borst klopt voor zijn menselijkheid, laat mensen sterven in zijn gevangenissen. Onbegrijpelijk. Welke staat heeft er nu baat bij om terminaal zieken op te sluiten of hen te onderwerpen aan een complex en bureaucratisch regime waarbij elementaire medische hulp pas wordt toegewezen na lange omwegen?

Spaanse gevangenissen zijn niet gekend om hun menswaardige levensomstandigheden. Voor politieke gevangenen uit Baskenland gelden nog strengere regels. De beroving van hun vrijheid is niet voldoende. Het isolement, de regelmatige verhuis naar andere gevangenissen en de ijzeren controle van hun doen en laten maakt hen gek. Het aantal psychische aandoeningen en zelfdodingen ligt bij Basken opvallend veel hoger. De huidige behandeling wijst niet op de ambitie om mensen voor te bereiden op een herintrede in de samenleving, maar om hen volledig te ontmenselijken.

Andere gesprekspartners menen dat de Spaanse regering gebaat is bij het bestendigen van haar harde gevangenisregime.  Het grote aantal Baskische gevangenen is voor Madrid het bewijs dat Spanje nog steeds verwikkeld zit in een ‘conflict’ waardoor repressieve maatregelen gerechtvaardigd blijven. Het is ook een geschikte bliksemafleider voor socio-economische en politieke strubbelingen in Spanje. Net zoals het ‘Catalaanse onafhankelijkheidsprobleem’ zijn de Baskische politieke gevangenen geen item waarover nationale partijen willen struikelen. De aloude unionisten van Partido Popular en PSOE, maar ook de nieuwe politieke bewegingen Podemos en Ciudadanoswinnen niet aan populariteit door een milde benadering van deze ‘regionale’ thema’s.

Baskische politieke gevangenen zijn niet enkel de speelbal van anti-Baskische en unionistische spelers. Zij zijn ook van essentieel belang in de propagandamachine van radicale Basken die uit het bestaan van het omstreden gevangenisregime electoraal voordeel putten. Belangengroepen en politieke organisaties binnen en buiten de gevangenis zien erop toe dat een individuele gevangene geen standpunt inneemt dat tegen deze politieke logica indruist. Algemeen wordt aangenomen dat die enge discipline samen met Otegi de cel zal verlaten. 

Vanaf morgen zal het leven voor Otegi grondig veranderen. De manier waarop de Baskische samenleving aftelt naar de dag van zijn vrijlating toont aan dat zijn maatschappelijke rol nog lang niet uitgespeeld is.

Mark Demesmaeker is Europees Parlementslid (N-VA) en lid van de Baskische Vriendschapsgroep in het Europees Parlement