Belangstelling voor polyfonie en gregoriaanse muziek groeit

Festival MA in Brugge, dat 60 jaar geleden bij de start nog Musica Antiqua heette, is afgelopen. Na tien dagen heerlijke muziek. In Antwerpen musiceert festival Laus Polyphoniae in versnelling. Vlaanderen wordt verwend met twee festivals van wereldklasse én met het onderzoekscentrum Alamire in Leuven.

Bart Demuyt pendelt tegenwoordig tussen Leuven, waar hij woont, en Antwerpen waar hij het muziekcentrum AMUZ, hoofdplaats van Laus Polyphoniae, leidt. Hij is musicoloog, onderzoeker en hoofd van de Alamire Foundation in Leuven.

De polyfonie en het gregoriaans

‘De verwantschap van het gregoriaans en de polyfonie zijn wij bij Alamire intens aan het bestuderen. Dat is trouwens het thema van Laus Polyphoniae 2024’, meldt Bart Demuyt en hij zit voor deze musicologische verfijning aan het stuur. De Alamire Foundation ankert in een gerestaureerde poort van de Abdij van Park. Een heerlijke campus achter de vroegere Philips-fabriek in Leuven met het museum Parcum, een tiendenschuur, ecologische teelt, een handvol norbertijnen, een restaurant, visvijvers, studenten, de organisatie Kerk in Nood. Bart Demuyt: ‘De omgeving is fantastisch, de stilte kan je hier haast proeven. Dat erfgoed leeft samen met hoge technologie door ons labo en het Huis van de Polyfonie in de Mariapoort waar wij experimenteren.’

De Alamire Foundation telt 30 medewerkers, meestal onderzoekers, met diverse achtergronden en exploreert de oude muziek zowel eenstemmig als meerstemmig: ‘Ik kijk tevreden naar wat er wordt gepresteerd bij Alamire. De belangstelling voor de oude muziek groeit opnieuw.’ AMUZ is een tweede ankerplaats van Bart Demuyt en Laus Polyphoniae in 2023, van 18 tot en met 27 augustus, belicht Antwerpen. In de zomer 2024 volgen tien dagen muziek en studie over de bevruchting en verwantschap van de polyfonie en het gregoriaans.

21 jaar lang betrokken

Een van de eerste etappes van Bart Demuyts loopbaan was de directie van het Concertgebouw in Brugge, dat voor 21 jaar de deuren opende. Het werk voor AMUZ en de Alamire Foundation voeren hem frequent naar het buitenland met bestemmingen als Rome, Parijs, het Vaticaan, Tokio, New York. Er is het Résaux Européen de Musique Ancienne met het paleis van Versailles als adres.

Bart Demuyt is geboren en getogen in het Brugse Vrije en groeide op in een katholiek milieu: ‘Die katholieke waarden blijf ik koesteren en mijn afkomst geeft mij ook voorsprong. (lacht) Ik weet bijvoorbeeld wat Goede Vrijdag en Witte Donderdag zijn. Mijn vader was sportief, mijn moeder zong en had gevoel voor muziek. Ik volgde de lessen van het Brugse conservatorium voor ik naar het Lemmens Instituut trok, toen nog geleid door kanunnik Joris. Die had een zeer sturende hand en individualiseerde de opleiding. Ik testte ettelijke richtingen: directie, zang, blokfluit… Het gregoriaans aan het Lemmens beviel mij. Ik doctoreerde op Jean de Castro, een Luikenaar ondanks zijn Spaanse naam, een tijdgenoot en even talentvol als Orlando di Lassus.’

LUCA, de School of Arts, met vijf campussen in Vlaanderen en Brussel, waar het Lemmens Instituut in werd opgeslorpt, en de Alamire Foundation zijn verwant met de KU Leuven, maar werken los van mekaar en hebben elk een aparte structuur. Demuyt: ‘De inkanteling van LUCA en haar Vlaamse netwerk in de KULeuven geeft Leuven een sterke kunstenfaculteit en het Living Apart Together van de kunsten en de wetenschappen is boeiend en belangrijk.’

Alamire

Alamire begon 32 jaar geleden, in 1991, en dat zal met uitstel, omwille van covid-19, gevierd worden. De stichting richt zich op wetenschappelijk onderzoek en huist in de ruime Norbertuspoort van de Abdij van Park. Deze draagt trots de bouwdatum 1722 en staat vlakbij het kerkhof en het museum Parcum. In de andere toegangspoort, de Mariapoort, is het Huis van de Polyfonie gevestigd. Herman Van den Berghe, een biotechnoloog met wereldfaam en vice-rector onder oud-rector Dillemans, Herman Baeten van de Dag van de Oude Muziek, later AlbaNova, in Alden Biesen, Ignace Bossuyt, de musicoloog van de KU Leuven, legden de grondslag van de Alamire Foundation. De stichting ontstond in de periode toen de KU Leuven zich sterk begon te interesseren voor de archeologische site in het Turkse Sagalassos, die wereldklasse kreeg door haar aanpak en vondsten.

Bart Demuyt: ‘Het doel van Alamire is het onderzoek naar de polyfonie in de Lage Landen en dan wel Lage Landen in de historische betekenis en deze omvat dus naast België en Nederland ook het Rijnland en Noord-Frankrijk. Wij begonnen met de diepe studie van het meerstemmige, het meerlagige, maar graven nu uitdrukkelijk naar de gregoriaanse wortels van de polyfonie. De jongste tijd stromen hier de donaties van gespecialiseerde bibliotheken in de rekken. De stukken van het Centrum Gregoriaans van Drongen, van Frans Mariman, van de bibliotheek van Bart Swings inventariseren en ontsluiten wij. Het speuren naar de liaison tussen polyfonie en gregoriaans is baanbrekend. Wij zijn traditioneel interdisciplinair bezig. Met muziek, kalligrafie, verluchting van perkamenten, theologie.’

Erkenning voor de Vlaamse polyfonisten

De Alamire Foundation digitaliseert met het Alamire Lab bronnen en manuscripten en doet ook aan akoestisch onderzoek. Bijvoorbeeld naar wat de eigen parameters zijn van muziekklanken in de Nassaukapel op de Kunstberg in Brussel, waar de Koninklijke Bibliotheek gevestigd is.

Bart Demuyt: ‘De Lage Landen zijn muzikaal uniek in de wereld. Na 30 jaar studie is het zonneklaar dat de Vlaamse polyfonisten wereldklasse hadden en zij verdienen de erkenning die de Vlaamse primitieven reeds een eeuw hebben. Denk onder meer aan Adriaan Willaert die dertig jaar uitmuntend was in Venetië, in de zestiende eeuw het sterkste en meest creatieve muziekcentrum van Europa. Het ensemble Dionysos Now maakt zijn levenswerk opnieuw bekend. Ik ben een kunstenaar, het maken van een festival, van een facsimile is als boetseren. De programmaboeken van Laus Polyphoniae, een tekstcompositie op zich, zijn bijvoorbeeld hebbedingen. Het Een koorboek voor de Zeven Smarten, met prachtige miniaturen, van de Alamire Foundation is een unicum.’