Pieter Omtzigt verlaat het CDA

Zaterdagmiddag 12 juni maakte Pieter Omtzigt bekend zijn lidmaatschap van het christendemocratische CDA op te zeggen. Hij blijft aan als zelfstandig Kamerlid. Omtzigt zat al enige maanden thuis. Tijdens de verkiezingscampagne maakte hij bekend dat hij overwerkt was. Hij was wel aanwezig bij de installatie van de nieuwe Tweede Kamer. Op 25 mei deelde hij mee pas na de zomer weer aan het werk te gaan en zich in de tussentijd als parlementariër te laten vervangen.

Uitgelekte memo

Het CDA zakte bij de laatste verkiezingen van 19 naar 15 zetels. Een partijcommissie onderzoekt de verkiezingsnederlaag. Omtzigt had daarvoor een memo geschreven. Donderdagavond lekte die uit. Dat hij een analyse maakte van de sterke en – vooral – de zwakke punten van zijn partij is logisch. Opvallend was alleen de toon. Zo noemde hij het CDA een wespennest. Hij voelde zich tegengewerkt.

Het stuk was bedoeld voor intern gebruik. Het lekken daarvan zette de boel vrijdag op scherp. Zaterdag schreven de kranten uitgebreid over de nieuwste perikelen in het CDA. Er waren nog partijgenoten die Omtzigt genoeg kenden om zeker te weten dat hij niet opstapte. Wie weg wil, schrijft toch niet eerst een memo van zeventig pagina’s? Om 17 en 18 uur bleken zelfs de journaals in snelheid gepakt. Die deden weinig meer dan meedelen dat hij de partij verliet. Het duidingsprogramma Een Vandaag had meer te bieden. Als u toch op de site van NPO bent, kunt u wellicht ook de aflevering van Nieuwsuur van die dag bekijken. Of Buitenhof van zondag 13 juni.

CDA = CD&V?

Volgens HLN en VTM nieuws (wat baat een peiling nog geen maand na die van de concurrentie? De een in het voorjaar en de ander in het najaar zou nuttiger zijn) zou CD&V slechts 10 procent van het aantal zetels halen als er nu verkiezingen waren. Vrijdag ging De afspraak op vrijdag daar uiteraard over. Presentator Ivan De Vadder werkte vermoedelijk eerder die dag nog aan zijn podcast Plan B, want hij sprak de letters ‘HLN’ op zijn Frans uit. VRT-programma’s zijn helaas niet online te bekijken buiten België. De volgende dag stuurde ik de podcast-versie aan bekenden. De reden? Met 15 van de 150 Kamerzetels zit het CDA óók op 10 procent. Een paar uur later was daar alweer een zetel vanaf.

Het CDA staat er wel beter voor dan de Vlaamse zusterpartij. Het CDA is nog steeds vierde partij. Van 18 in het parlement. Zodra Omtzigt zijn werkzaamheden hervat, zijn het er 19, waarvan 4 eenpersoonsfracties.

Een hemelsbreed verschil: de Nederlandse christendemocraten hebben een natuurlijke bondgenoot, de rechts-liberale VVD. Sinds het ontstaan van het CDA in 1980, een fusie tussen twee protestantse partijen en een katholieke, hebben de twee partijen vaker met elkaar geregeerd dan met een andere partij. De samenwerking verliep doorgaans in goede harmonie. CDA en VVD vormen samen centrumrechts in Nederland. Hoe JA21 en BBB, beide dit jaar voor het eerst in de Kamer, zich gaan ontwikkelen zal de tijd leren. Alle overige partijen zijn óf links, óf uiterst populistisch/omstreden rechts. Bij de huidige formatie speelt nog dit mee: dan wordt de VVD zonder het CDA de enige rechtse partij in een centrumlinkse coalitie. Iedere partij is liever groter dan de ander, maar deze twee kunnen moeilijk zonder elkaar. Andere Vlaamse partijen lijken wel zonder CD&V te kunnen.

Formatie

Hetgeen ons bij de formatie brengt. Dat de toeslagenaffaire boven tafel kwam is te danken aan de vasthoudendheid van Omtzigt en collega-Kamerlid Renske Leijten van de uiterst linkse Socialistische Partij (SP). De affaire vond plaats onder premier Rutte. Omtzigt zou tegen een nieuwe coalitie met hem als premier zijn. De partijtop, en huidig partijleider Wopke Hoekstra, blijven liever regeren. Zonder Omtzigt is Hoekstra definitief partijleider en lijkt formeren makkelijker.

CDA zonder Omtzigt

De gevolgen van zijn vertrek voor zijn gewezen partij zijn nog onduidelijk. Omtzigt behaalde afgelopen maart voldoende voorkeurstemmen voor bijna 5 Kamerzetels. Won hij stemmen die anders niet naar het CDA waren gegaan? Of voorkwam hij dat nog meer CDA-kiezers afhaakten?

Het probleem van het CDA is hetzelfde als dat van CD&V: waar staat de partij voor? Bij het CDA zijn ideeën genoeg. Het probleem is dat er geen eensgezindheid is. Christelijk-sociaal of christelijk-conservatief, verantwoordelijke bestuurders of dicht bij de bevolking, Randstad of regio? Dat zijn de scheidslijnen. Verwerk dat maar tot een eenduidige boodschap aan de kiezer.

Omtzigt was een van de weinige Kamerleden die ook buiten de partij bekend was, bij het brede publiek. Volgend jaar maart zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Het jaar daarop provinciale verkiezingen – die indirect de samenstelling bepalen van de Eerste Kamer (senaat).

Omtzigt zonder CDA

In 2006 behaalde Rita Verdonk, nummer twee op de lijst, eigenhandig tien Kamerzetels. Meer stemmen dan lijsttrekker Rutte. In 2007 verliet ze de VVD. Haar eigen partij haalde nul zetels in 2010. De afgelopen twintig jaar hebben heel wat Kamerleden hun fractie verlaten. De enige die na de eerstvolgende verkiezingen in de Kamer bleef was Geert Wilders. Zijn PVV haalde in 2006 zes zetels en is nu derde partij. Wilders is de enige uitzondering.

Het CDA kan zichzelf het verlies van Omtzigt aanrekenen. Hij is Kamerlid sinds 2003. Hij bewijst zich al 18 jaar. Omtzigt moet echter ook kritisch naar zichzelf kijken. Hij staat niet bekend als makkelijk om mee samen te werken. Wie in een winkel werkt, moet naast de klanten ook met zijn collega’s overweg kunnen.

Omtzigt heeft een trouwe achterban in Twente, zo’n beetje de meest oostelijke regio van Nederland. Zijn echtgenote steunt hem, maar blijft CDA-raadslid. Met de rest van de partij lijkt hij nooit banden gesmeed te hebben. Hij is vooral eenzaat. Zou een Nederlandse partij hem na de volgende verkiezingen onafhankelijk willen maken, zoals de N-VA dat mogelijk maakte voor Jean-Marie Dedecker?