Preekt het Vaticaan de Heilige Oorlog?

Aartsbisschop Silvano Tomasi is de vertegenwoordiger van de Heilige Stoel (de officiële benaming voor het bestuur van de rooms-katholieke kerk, die als waarnemer lid is van de Verenigde Naties als vertegenwoordiger van de ministaat Vaticaanstad) bij de VN. In een interview liet de hoge Vaticaanse diplomaat verstaan dat alles op alles dient gezet voor ‘een politieke oplossing’ van het Syrische probleem. Maar als het niet kan met diplomatie, dan valt geweld niet uit te sluiten. Dat we dat nog moeten meemaken…: de Heilige Stoel die oproept tot geweld!

Rechtvaardige oorlog

De uitspraak van Tomasi is geen slip of the tongue van de prelaat. Ze ligt in de lijn van eerdere uitspraken van het Vaticaan en van de paus zelve. Ter verantwoording van zijn boude uitspraak gewaagt Tomasi heel duidelijk van ‘genocide’, of volkerenmoord. Niet toevallig zegt professor Jo De Tavernier, moraaltheoloog aan de KULeuven, ‘genocide is altijd een reden voor een rechtvaardig ingrijpen’. Volgens De Tavernier is de juiste intentie belangrijk bij de rechtvaardiging van geweld. Daarnaast zijn er nog enkele criteria die geweld rechtvaardigen: ‘In de eerste plaats kan slechts manu militari worden ingegrepen onder toezicht van de Verenigde Naties, als onafhankelijke partij. Het is op het niveau van de VN  dat de beslissing om in te grijpen dient te worden genomen. Ten tweede moet de zaak waarvoor geweld gebruikt wordt een rechtvaardige zaak zijn. In Syrië is er duidelijk sprake van genocide. Hiertegen met geweld ingrijpen is gerechtvaardigd. Ten derde moet er een redelijke kans op slagen zijn. De interventiemacht moet sterk genoeg zijn om nodeloos bloedvergieten te vermijden.’

Professor De Tavernier gaat zelfs nog verder: ‘Eigenlijk kan je zeggen dat niet ingrijpen onverantwoord is: er is een genocide en er zijn vijf miljoen Syriërs op de vlucht. Dat is een humanitaire catastrofe.’  Maar hoe verklaart hij dan het verzet van de vredesbeweging in ons land tegen de inzet van de Belgische F16’s in Irak? Volgens De Tavernier is dat een discussie over de vraag welk geweld gepast is in dit geval. Een humanitaire interventie is uiteraard niet hetzelfde als het inzetten van jachtvliegtuigen.

Pacem in Terris

Voor de huidige Vaticaanse politiek betreffende oorlog en vrede verwijst de professor moraaltheologie naar de encycliek Pacem in Terris van Paus Johannes XXIII. Die dateert uit 1963.  Het was een vredesencycliek in volle koude oorlog, zo’n beetje het geestelijke testament van deze paus, geschreven toen hij besefte dat hij ernstig ziek en eigenlijk stervende was. Sinds die encycliek is het Vaticaan heel terughoudend als het over het gebruik van geweld gaat.  Herinner u de scherpe veroordeling van de inval in Irak en Afghanistan. De criteria voor het gebruik van geweld, die teruggaan tot Thomas Van Aquino (dertiende eeuw), worden in Pacem in Terris heel scherp geïnterpreteerd. Misschien is het te vroeg om over een verandering van Vaticaanse politiek te spreken, maar opmerkelijk is het zeker. Volgens prof. De Tavernier heeft de recente geschiedenis het Vaticaan aan het denken gezet. ‘Je mag de impact van de genocide in Rwanda niet vergeten. Toen heeft men gezegd, “Dit mogen we niet meer laten gebeuren”. In het licht daarvan is de houding van het Vaticaan volgens mij terecht. Zeker als je de gewelddadige acties van IS of Islamic State ziet, kan je zeggen dat die organisatie enkel de taal van het geweld verstaat en dat een restrictieve interventie dus zeker verantwoord is.’

Heilige Oorlog?

Dat uitgerekend de Kerk oproept om desnoods geweld te gebruiken doet ons opkijken. Bestaat in het christendom dan ook het concept heilige oorlog? ‘Dat heeft zeker bestaan’, licht Jo De Tavernier toe. ‘De Bellum Sacrum, is een traditie die teruggaat tot verhalen uit het Oude Testament en waarop zowel het christendom als de jihad en het zionisme zich baseren. Het concept heilige oorlog is een religieuze legitimatie van geweld vanuit de superioriteit van de eigen godsdienst. Maar naar het einde van de middeleeuwen heeft de Roomse kerk dat concept verlaten. Er is toen een discussie ontstaan over het gebruik van geweld in naam van de religie. De focus kwam toen op het inperken van geweld. Zo kwam het concept van een ‘rechtvaardige oorlog’ in de plaats. Het idee is dat je tegen een agressor jezelf op een passende manier moet verdedigen, met proportioneel gebruik van geweld.’

Foto (c) Reporters – in augustus 2013 ging paus Franciscus voor in een wereldwijde gebedswake voor vrede in Syrië in Rome.