Pretdemocratie is een rollercoaster naar populisme

Politici lanceren graag leuke ideetjes. Maar deze vorm van pretdemocratie effent het pad voor populisme. Kiezers zijn het gewoon eenvoudige oplossingen te krijgen voor moeilijke problemen.

Nog een ideetje

We leven in een tijd van ideetjes. Liefst ideetjes die leuk klinken. Als je er even dieper over nadenkt blijken die ideetjes vaak heel erg wankel te zijn. Maar wie doet dat nog, nadenken? De ideetjes leveren snel veel ruimte en aandacht in de pers. Daar worden zelden moeilijke vragen gesteld. Dat levert geen kliks op. De kop en ideetjes wel. En morgen is er een ander ideetje.

Het was geen snel ideetje wat ik in de podcast met Prof. Maddens bij David Geens zei. Hoe meer ideetjes over de staatshervorming, hoe minder er iets zal worden gerealiseerd. Dat is maar goed ook. Als de ideetjesgeneratie een staatshervorming moet opzetten, wordt het een ramp. Daarvoor moet je naar het grotere geheel durven kijken. Verder kijken dan de ochtendkrant of de actualiteitsprogramma’s ‘s avonds. Je kan enkel hopen dat er op de kabinetten nog mensen zijn die daartoe in staat zijn.

Enkel over het communautaire kregen we dit jaar al een drietal ideetjes: België met vier, 2+2, en deze week ‘het Zwitserse model’. De regering zelf komt niet verder dan het leuke ideetje om een burgerplatform op te zetten. Daar kunnen burgers … ideetjes lanceren over de staatsstructuur. Alsof we niet gewoon een gedeelde doordachte visie op de toekomst nodig hebben. Of de vaststelling dat we het daarover niet eens kunnen worden.

Patentenpopulisme

Pas op. Het is een breder fenomeen dan enkel het communautaire. Neem nu het ideetje om de patenten op de vaccins op te heffen. Klinkt heel leuk en inclusief. De farmabedrijven zijn ook vertrouwde verdachten. Ze verdienen immers geld aan zieke mensen. Leuk ideetje dus, dat patent opheffen, maar wat is het alternatief? Ofwel hebben we bedrijven die dergelijke geneesmiddelen ontwikkelen en verkopen, ofwel is het de taak van de overheid. Welk systeem geeft het best een garantie op succes? Bekijkt u eens de geschiedenis en onze hedendaagse tijd.

De patenten afschaffen is covidpopulisme. Een ideetje dat pretendeert alle virusproblemen uit te roeien. Een simpel plan. De realiteit is complexer. Er moet een oplossing gevonden worden waarin bedrijven en overheid op een eerlijke en transparante manier samenwerken om ook de armste landen van vaccins te voorzien. De armoede, corruptie en ongelijkheid in die landen is het eigenlijke probleem. Niet de patenten. De excessen zijn een probleem. Niet dat farmabedrijven winst maken.

Geen visie

De kern is een gebrek aan visie. Onze politieke partijen vertellen geen groot verhaal meer. Hun boodschap is opgeknipt in kleine, hapklare verhaaltjes. Die worden dan regelmatig voor het licht gehouden van de actualiteit en de maatschappelijke stromingen. Zo verliezen ze hun interne cohesie. Het partijprogramma kan zo heel diffuus worden.

Op die manier wordt de complexe realiteit opgedeeld. Alsof alles op zichzelf staat. Elk klein onderdeeltje krijgt dan dé oplossing. Een hoger minimumloon lost de armoede op. Is dat zo? Neen, stelde Ive Marx, maar zijn voorstel is al wat ingewikkelder. Een slogan kan je er niet van maken en om het aan Deborah uit te leggen heb je iets meer tijd nodig.

Ook de gigantische kost die we in onze energiefactuur meeslepen is het gevolg van ideetjespolitiek. Hernieuwbare energie is hip, spreekt de burger aan en je haalt er positief de media mee. Politici zorgen dat de burger er ook iets aan kan verdienen. Maar de rekensom over de jaren of generaties wordt niet gemaakt. De groenestroomcertificaten zijn een ideetje dat ondoordacht is uitgevoerd. Een dossier waar de ideetjespolitiek duidelijk tegen haar limieten is gebotst.

Politiek als dagelijkse poppoll

De ideetjes zorgen ervoor dat politiek geen ideeënstrijd of ideologisch conflict is. Het is een poppoll. Wie het leukste ideetje heeft, krijgt de meeste aandacht. Debat wordt moeilijk, want je hebt vaak al heel wat — veel te ingewikkelde — woorden nodig om een leuk en simpel ideetje te ontmaskeren als een vals goed ideetje. Je publiek is dan al gehalveerd.

Wie ideetjes lanceert, wint. De politicus die dossiers beheerst, de kampioen van vroeger, verdwijnt naar de achtergrond. Vooraan staan de frisse-ideetjesverspreiders. Die krijgen de beste plaatsen op de lijst. Ze worden dan ook verkozen. Daarop lanceren ze graag de ideetjes voor de partij. Weg met de moeilijke vragen, wij hebben een ideetje voor u!

Genadesteek

Ideetjes zijn de doodsteek voor de politiek. Ze ondermijnen de democratie. Zonder visie of zicht op de samenhang, wordt elk ideetje het overwegen waard. Is elke maatregel op zich oké. Worden onze vrijheden plots losstaande elementen in onze samenleving. Een avondklok? Ach, we kunnen toch nergens naartoe, ik heb er geen last van. Los van het concept ‘rechten en vrijheden’ is er geen probleem. De fout is natuurlijk dat je het daar niet los van mag maken. Zeker niet als politicus.

We willen vrijheid? Geef wie zich laat vaccineren een bewijs, een paspoort. Leuk ideetje, los van elke ethische overweging dan. Maar alweer is het niet echt bestand tegen enige grondige overweging over grondrechten en ethiek. Maar wie maalt daarom in het perspectief dat zo’n paspoort het ticket is naar een zomer van vrijheid, reizen, bioscoopbezoek of een restaurant?

Populisme

Dit land is gestold en kreunt onder de onmogelijkheid om nog echt iets te veranderen of om nog echt het verschil te maken in beleid. De huidige ‘pretdemocratie’ van leuke ideetjes zal daar nooit een antwoord op vinden. Integendeel. De fragmentatie van de complexiteit van politieke problemen en oplossingen tot ideetjes zet kiezers op de weg van het populisme. Moeilijke en complexe problemen worden opgelost met simpele ideetjes. Politieke partijen gooien zo hun eigen ruiten in. En die van de democratie.