In Memoriam Ludo Docx, geëngageerd Vlaming tussen de Basken

In de Sint-Rumolduskerk van de Hei, zoals het gehucht Heikant in de gemeente Berlaar daar genoemd wordt, is vorige zaterdag afscheid genomen van priester Ludo Docx. ‘Geëngageerd Vlaming tussen de Basken’, stond op de rouwbrief.

Ludo Docx is op 11 april 1933 geboren in Berlaar, het Kempische dorp waar hij opgroeide, vele jaren Chiroleider was en zijn hele leven ten nauwste mee verbonden bleef.

Roeping

Een knappe leerling was hij, velen zagen in hem een jurist, een advocaat wellicht. Maar Ludo kreeg dat voor buitenstaanders onbekende en onbegrijpelijke verschijnsel dat ‘roeping’ wordt genoemd. Hij trok naar het seminarie, werd in 1957 tot priester gewijd, studeerde nadien pedagogie en werd in 1961 aangesteld als leraar aan het Heilig Pius X-instituut in Antwerpen, de katholieke normaalschool (in 1995 opgenomen in de Karel de Grote Hogeschool).

Ludo Docx kwam uit een Vlaamsgezind nest. ‘Mijn ouders hebben heel hun onderwijzersopleiding in het Frans moeten volgen’, vertelde hij aan Het Nieuwsblad (16 oktober 1999). ‘Ik heb de complexen die voortvloeien uit de miskenning van een moedertaal van kindsbeen af gezien en begrijp dus heel goed hoe de Basken zich vandaag voelen.’

Luyten en Kuijpers

Die Basken had hij leren kennen door zijn dorpsgenoot en jeugdvriend Walter Luyten, de flamboyante Volksuniesenator, en diens partijgenoot, de mogelijk nog flamboyantere Willy Kuijpers. Mede door hun toedoen was in 1973 een Baskische delegatie eregast op de IJzerbedevaart. Oud-minister Telesfero de Monzón hield er een – door niemand begrepen – toespraak in het Baskisch, het duo Etxamendi en Larralde zong twee Baskische vrijheidsliederen.

Luyten had Ludo Docx gevraagd hun gids te zijn. ‘In hun verhaal herkende ik meteen onze Vlaamse ontvoogdingsstrijd. Ze mochten hun eigen taal niet in het openbaar spreken en werden genadeloos onderdrukt door de toenmalige Spaanse dictator Franco’, vertelde hij aan Jos Vranckx (Gazet van Antwerpen, 19 mei 2003). Nog in 1973 reisde hij met Luyten en Kuijpers een eerste keer naar Euskadi, naar Baskenland.

FLIK

Twee jaar later, in 1975 nam priester Docx, samen met twee Vlaamse collega’s-pedagogen, deel aan de Baskische zomeruniversiteit in Ustaritz (Frankrijk). Een vijfhonderdtal Basken boog zich over de vraag of het kleuter- en lager onderwijs al dan niet tweetalig moe(s)t zijn. Docx zette er in een referaat de Vlaamse situatie uiteen.

Diezelfde avond beslisten de drie Vlamingen het niet bij woorden te laten en iets te doen voor het onderwijs van het Baskisch in noord-Baskenland, het deel van Euskadi dat in Frankrijk ligt. In tegenstelling tot zuid-Baskenland (Spanje), waar de Baskische regering de ikastolas (Baskische scholen) financieel steunde, deed de Franse overheid dat niet. Zo werd Flandriatik Ikastolentzat (FLIK) geboren, het Vlaams Steunkomitee voor Baskische Scholen. Om geld in te zamelen organiseerde het sinds 1975 in Antwerpen elk jaar een kantaldi, een zangavond met Baskische muzikanten en groepen.

Veldwerk

Zoals dat toen nog mogelijk was, kon Ludo Docx op zijn 55ste , in 1988 dus, uit het onderwijs stappen. Vicaris voor onderwijs worden, waar het bisdom aan dacht, zag hij niet zitten. Hij wilde veldwerk doen. Van bisschop Paul van den Berghe kreeg hij toestemming om dat veldwerk bij het Baskische volk te doen.

In de benedictijnenabdij van Lazkao, 50 kilometer bezuiden van San Sebastián, leerde hij twee jaar lang het aartsmoeilijke Euskara, de taal van de Basken. Nadien vestigde hij zich in Saint-Palais, een plaatsje van 2.000 zielen in Frans Baskenland, in het Baskisch Donapaleu genoemd.

Ludo Docx reisde nu door Euskadi om bij jongeren het evangelie te verkondigen, in het Euskara, de taal ook waarin hij catecheseboekjes schreef en Bijbelteksten vertaalde. ‘Ik besteedde er mijn erfenis aan. Het had geen zin mijn geld op te potten, ik wilde dat het diende tijdens mijn leven. En waarvoor kon ik het beter gebruiken dan voor de evangelisatie van de jongeren die nooit een voet zetten in een kerk, omdat de Kerk in de ogen van hun ouders met Franco collaboreerde?’, zei hij daarover in het weekblad KERK & leven (21 december 2011).

ETA

Omdat Docx intussen goed ingeburgerd was en een bekende was van jongeren aan wie hij catechese had gegeven en die bij ETA waren gekomen, vroeg José María Setién Alberro, de bisschop van San Sebastian, hem in 1995 om de – soms verdeelde – ETA-leiding ervan te overtuigen de gewapende strijd te staken.

ETA, de afkorting van Euskadi Ta Askatasuna (Baskenland en Vrijheid), was in 1959 opgericht als culturele organisatie maar was om de Baskische zelfstandigheid te verkrijgen in de jaren 1960 geweld beginnen te gebruiken en zou uiteindelijk meer dan 850 dodelijke slachtoffers maken.

Wapenbestand

‘Ik beschouw de ETA-militanten niet als terroristen, maar als vrijheidsstrijders’, zei Ludo Docx in het al genoemde nummer van KERK & leven. ‘Ik mag dan wel sympathie hebben voor hun zaak, gebruik van geweld keurde ik nooit goed. Hen bij me thuis ontvangen, deed ik enkel om over vrede te onderhandelen. Ik gaf hen maaltijden en onderdak, voor één nacht, maar bij me thuis mochten geen aanslagen worden beraamd. Ze mochten ook geen wapens meebrengen. Aan die afspraak hebben ze zich steeds gehouden.’

Op 16 september 1998 kondigde ETA niet voor het eerst een wapenbestand af.  Er volgden onderhandelingen tussen Spaanse politici en ETA-commandanten in Zürich. Dat ETA het wapenbestand in november 1999 opzegde, was ook voor Ludo Docx een klap.

Overwinningsfeest

1999 was ook het jaar van de 24ste en laatste kantaldi of Baskische zangavond. De Franse overheid had eindelijk beslist de Baskische scholen te subsidiëren, buitenlandse financiële steun was niet meer nodig. ‘Parijs heeft gecapituleerd. Dit wordt niet alleen een orgelpunt, maar ook een overwinningsfeest’, zei Docx over de zangavond.

In 2003 – dertig jaar na de Bedevaart van 1973 – ging Ludo Docx voor in de eucharistieviering die de IJzerbedevaart voorafgaat. Twee Baskische priesters waren medecelebrant, samen met Jos Verstraeten, die eind 2002 door aartsbisschop Godfried Danneels afgezet was als pastoor van de Sint-Pietersparochie in de faciliteitengemeente Wezembeek-Oppem omdat hij en zijn parochieploeg weigerden in te gaan op de vraag van de Franstalige kerkgangers om de wekelijkse Franstalige mis weer in te voeren.

Volbracht

Op 5 september 2010 kondigde ETA in een videoboodschap aan de BBC andermaal een wapenbestand af. Oud-bisschop José María Setién, in 2009 afgezet wegens zijn vermeende ETA-sympathie, vroeg Ludo Docx of hij zijn huis ter beschikking wilde stellen voor overleg op neutraal terrein, overleg waarin de Kerk achter de schermen een belangrijke rol speelde. Ludo stond dat uiteraard toe en de gesprekken die in zijn huis plaatshadden, bleken de ultieme vredesgesprekken te zijn. Op 20 oktober 2011 kondigde ETA aan de gewapende strijd definitief te staken.

Ludo Docx beschouwde zijn opdracht als volbracht. Enkele weken later keerde hij voorgoed naar Berlaar-Heikant terug, waar hij in het ouderlijk huis ging wonen en zolang zijn gezondheid het toeliet parochiewerk deed. In de Hei is hij op 12 december overleden.