Progressief en nationalistisch: onmogelijk in Vlaanderen?

Hoeveel stemmen zou een uitgesproken Vlaamsgezinde sp.a verliezen? Het is een vraag die me te binnen schoot na het lezen van het vraaggesprek eerder deze week met Bart Van Malderen, vorig socialistisch fractieleider in het Vlaams Parlement. In het interview toont Van Malderen zich mild tegenover de Vlaams-nationalistische grondslag van de N-VA. Hij noemt zijn eigen partij een stuwende kracht achter het vervullen van Vlaamse eisen in het verleden. De kritische pijlen richt hij eerder op de rechtse klemtonen van de huidige regering. Na vele jaren quasi onafgebroken te hebben geregeerd op meerdere beleidsniveaus, is zijn eigen partij aan een herbronning toe. Een langdurige afstand van de macht belooft minstens een heroriëntering op strategisch vlak. Vandaar een gedachte-experiment: wat als de partij zich minder Belgischgezind zou opstellen? Wat als het eisen van meer Vlaamse autonomie, confederalisme of zelfs onafhankelijkheid geen taboe meer zou betekenen in de linkse regionen van ons politieke spectrum?

De referenda in Schotland en Catalonië schenken de links-nationalistische bewegingen in Europa verhoogde media-aandacht. Zo hebben we de Scottish National Party leren kennen als een progressieve partij die een onafhankelijk Schotland wenst om de eigen welvaartsstaat te vrijwaren van het rechtse Londen. Nationalisme zonder conservatisme: de actualiteit toont aan dat het kan. Politieke woordenboeken vermelden dan ook nergens dat nationalisten per definitie, eens aan de macht, inschrijvingsgelden voor hoger onderwijs zullen verhogen of aan het stakingsrecht zullen morrelen. Voor Guy Verhofstadt is het de eerste stap naar genocide, voor Alex Salmond een noodzakelijke evolutie in de richting van een sociale en warme samenleving.

Stel u nu voor dat Groen de oproep van Bruno De Wever positief beantwoordt en zich ontpopt tot een volwaardige nationale en Belgischgezinde partij. Daartegenover laat de sp.a het pro-Belgische discours voor wat het geweest is. Men verwerpt de verdediging van een sterke Belgische regeringslaag en ziet enkel heil in een volwaardige Vlaamse en Europese overheid. Het zou haar in ieder geval bevrijden van haar obligate royalistische standpunten. Weinig in het socialistisch gedachtegoed dat het in stand houden van het erfelijk koningschap kan rechtvaardigen. De verwante vakbond kan volgen. Nogmaals: sociale of socialistische ideëen staan niet per definitie haaks op het nationalisme. De linkse Vlaamsgezinde kiezer krijgt zo een volwaardig alternatief en de progressieve Belgischgezinde wendt zich tot de Groenen. Het democratisch aanbod is rijker en duidelijker, de mogelijke representatie evenwichter. De linkse Vlaamsgezinde dient niet langer zijn overtuigingen te ordenen (‘Ben ik eerder Vlaamsgezind of links?’) en vindt een politieke familie. Het mooie is dat men in de twee independentistische hotspots van vandaag de mogelijkheid heeft om zowel op socio-economisch als ‘communitair’ vlak zijn beslissing te finetunen. In Catalonië representeert Ciutadans het ‘progressieve’ kiespubliek dat tegen de onafhankelijkheid is. Het Schotse progressieve Labour kant zich gelijkaardig tegen de afscheiding van het koninkrijk.

Een Vlaamsgezinde sp.a zou een verademing op links betekenen. Analoog aan de speelruimte die op rechts bestaat. Socio-economisch gezien leunen Open Vld en N-VA dicht bij elkaar aan. De twee partijen onderscheiden zich vooral op de communitaire breuklijn. In principe kan de rechtse kiezer afgaan op zijn communitaire overtuiging om een finale keuze te maken in het stemhokje – we vergeten even de centrumstem voor CD&V of de extremere keuze voor het Vlaams Belang. Ter linkerzijde bestaat deze mogelijkheid gewoonweg niet. Links is gelijk aan pro-België. Men kan tegenwerpen dat de Volksunie in haar laatste jaren een precedent schepte en met haar slechte verkiezingsresultaten (en uiteindelijke ondergang) het bewijs levert dat links en Vlaams een contradictio in terminis is. En toch. Het politieke schaakbord, de internationale situatie en het kiezerspubliek zijn ondertussen sterk veranderd.

Natuurlijk is de context van het land in kwestie van cruciaal belang. Men zal sneller geneigd zijn om meer autonomie te eisen indien men het grondig oneens is met de koers van het centrale gezag. Het is twijfelachtig of de vraag naar een Schots referendum überhaupt zou zijn gerezen indien Londen een minder neoliberaal parcours had gereden. Een links Wallonië is jarenlang een dankbare partner geweest voor de Vlaamse socialisten. Een dominante PS maakte regeringsdeelname voor de sp.a vaak vanzelfsprekend, ondanks de eigen populariteit. Dit is nu eenmaal eigen aan de Belgische politieke context.

Een metamorfose zoals hierboven beschreven zal dus eerder hoongelach en verwijten van ‘politiek opportunisme’ uitlokken. Vandaar dat dit voor alle duidelijkheid een gedachte-experiment is en geen reële verwachting voor de nabije toekomst. De hypothetische vraag is enkel of de partij aanzienlijke procenten zou verliezen … of winnen.