Het voorbije jaar was er een om te vergeten. Of net niet? De coronacrisis domineerde uiteraard het hele jaar lang het nieuws, van Wuhan tot vaccin. Maatschappelijke en politieke breuklijnen kwamen bloot te liggen of werden scherpgesteld. We werden geregeerd met volmachten, en dan door Vivaldi. De economie en het onderwijs kregen een klap. De volksgezondheid nog meer. Gloort er licht aan het einde van de tunnel? Wordt 2020 een jaar voor de geschiedenisboeken? Doorbraak blikt terug met bevoorrechte getuigen.

Hij heeft er zeven maanden op moeten wachten. Maar begin dit jaar mocht de gewezen Catalaanse regeringsleider Carles Puigdemont eindelijk zijn zitje in het Europees Parlement innemen. Afgelopen zomer lanceerde hij vanuit zijn Belgische ballingschap ook een nieuwe partij, met het oog op de cruciale regionale verkiezingen op 14 februari. ‘Hoe zullen Spanje en de EU reageren als de voorstanders van onafhankelijkheid dan ook een meerderheid halen in het Catalaanse parlement?’

U leeft intussen al drie jaar in ballingschap in ons land, ver van uw vrouw en uw kinderen. Hoe heeft u de lockdown – hier en in Spanje – ervaren?
‘Voor mij persoonlijk is er eigenlijk niet zoveel veranderd. Ik doe al drie jaar aan telewerk en ben intussen gepokt en gemazeld in videovergaderingeren en teleconferenties. Ik heb hoogstens wat minder bezoekers vanuit Catalonië over de vloer gekregen. Tegelijk had ik het geluk dat mijn vrouw en dochters net hier in België waren op het moment dat het land op slot ging. Ironisch genoeg zijn we, dankzij deze pandemie, dus uitzonderlijk lang samen geweest als gezin.’

Afzijdig Europa

U mocht, na flink wat obstructie vanuit Madrid, begin dit jaar ook eindelijk uw zitje in het Europees Parlement innemen. Kan u vanuit dit Europese mandaat ook echt wegen op de wijze waarop Europa met de Catalaanse crisis omgaat?
‘Het is een dubbel verhaal. Enerzijds is de voorbije maanden nog maar eens aangetoond dat deze EU echt nood heeft aan diepgaande hervormingen. Zolang het de machtige nationale staten zijn die aan de touwtjes blijven trekken, valt er voor de Catalanen van de EU weinig goeds te verwachten. Anderzijds kunnen ik en mijn Catalaanse medeverkozenen de Catalaanse zaak nu eindelijk echt op de Europese tafel leggen. We zitten hier nu in het hart van de Europese politiek en ze kunnen ons niet langer negeren.’

Als politieke ballingen in Brussel zijn jullie het levende bewijs van de repressie die Madrid voert tegen Catalaanse politici die voor de onafhankelijkheid vechten. Hoe reageren de collega-parlementsleden op jullie situatie en jullie discours?
‘De meerderheid zit uiteraard niet te wachten op onze ideeën. In hun ogen zijn wij vooral een bedreiging voor de Europese stabiliteit. Daar staat tegenover dat ik bij zowat iedereen wel een grote bereidheid zie om het politieke debat aan te gaan. Dat is hier geen taboe zoals in Spanje zelf wél het geval is. Maar doorgaans gaapt er ook een diepe kloof tussen wat vele EU-parlementariërs op het publieke forum verklaren enerzijds en wat ze ons onder vier ogen zeggen anderzijds.’

Terwijl de EU de afkalving van de rechtstaat in Hongarije en Polen wél op de agenda zette, bleef ze oorverdovend stil over de loodzware celstraffen voor negen Catalaanse separatistische leiders. Terwijl onder meer Amnesty International de Spaanse aanpak in deze wél al bijzonder scherp veroordeelde?
‘Dit is een prachtig staaltje van het tweematenbeleid dat op termijn ook het einde van de Europese Unie kan inluiden. Europa is op economisch vlak een wereldspeler, maar het zou ook als het over het respect voor de mensenrechten gaat het goede voorbeeld moeten geven. Blijft de EU op dat vlak een dubbele standaard hanteren – heel streng voor de kleintjes maar kritiekloos en laf naar de groten toe – dan verliest ze op termijn elk moreel gezag.

Hoe krijg je het nog uitgelegd dat Europa zich wél fors uitspreekt tegen de politieke repressie in Venezuela of Wit-Rusland, maar tegelijk de ogen sluit voor de harde Spaanse aanpak van Catalaanse nationalistische politici en activisten? Spanje is een EU-lidstaat, maar heeft de voorbije jaren aangetoond zich geen moer aan te trekken van de resoluties van de mensenrechtenraad van de VN. En het land komt daar binnen de EU ook mee weg.’

Modeldemocratie

Hebt u het gevoel dat, alvast binnen het Europees parlement, het ongenoegen over de Spaanse aanpak stilaan toeneemt?
‘Dat denk ik wel, ja. Zelfs van parlementsleden die in dezelfde fractie zitten als bijvoorbeeld de Spaanse Partido Popular (PP, deel van de christendemocratische EVP-fractie, samen met onder meer CD&V, nvdr) heb ik het gevoel dat ze zich steeds minder comfortabel voelen. Daarnaast hebben we nu gezien hoe het reusachtige Europese steunpakket om de impact van de coronapandemie te bestrijden voor het eerst ook echt gekoppeld werd aan het respect voor de rule of law in alle lidstaten. Dit kan dus een interessant precedent worden.’

‘De Spaanse justitie heeft onlangs bijvoorbeeld beslist om opnieuw een gerechtelijke procedure op te starten tegen vijf Baskische nationalistische leiders die eerder al door een Spaanse rechter tot zware gevangenisstraffen waren veroordeeld. Het Europees hof voor de Rechten van de Mens had die veroordeling door een Spaanse rechtbank nochtans onwettig verklaard. De Basken hadden immers geen eerlijk proces gekregen. Misschien is het dus niet zo onzinnig om de Europese blik niet enkel op landen zoals Polen of Hongarije te richten, maar ook Spanje wat meer in het vizier te nemen. Ik zeg niet dat we vandaag al zo ver zijn in het EP, maar almaar meer parlementsleden lijken stilaan te beseffen dat Spanje lang niet de modeldemocratie is die het beweert te zijn.’

Tegelijk kondigde het Committee for Legal Affairs van het Europees parlement enkele maanden geleden aan dat het een onderzoek zou openen tegen uzelf en twee andere Catalaanse verkozenen. Op termijn zou dit zelfs tot de opheffing van uw parlementaire onschendbaarheid kunnen leiden. Maakt u zich zorgen?
‘Integendeel: dankzij dit onderzoek zal de Catalaanse kwestie pas echt prominent op de Europese politieke agenda komen. Natuurlijk houdt dit voor ons ook een zeker risico in, maar als je niet van risico’s houdt, moet je in Catalonië zeker niet aan politiek doen. Ik ben niet naar Brussel gekomen om hier op mijn lauweren te rusten. Het was mijn uitdrukkelijke bedoeling om Europa wakker te schudden. De vraag voor dit onderzoek komt rechtstreeks vanuit Madrid, en indien nodig trekken ook wij naar het Europees hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.’

Karl Drabbe | Doorbraak

Carles Puigdemont: ‘De recente geschiedenis heeft geleerd dat Madrid niet bereid is tot eerlijke onderhandelingen.’

Nieuwe partij

Afgelopen zomer maakte u bekend dat u in februari met uw eigen partij Junts aan de regionale verkiezingen wil deelnemen. Vanwaar die stap?
‘Met onze nieuwe partij hopen we vooral de traditionele partijpolitieke tegenstellingen binnen het Catalaanse politieke landschap te doorbreken. We willen daarmee ook heel wat mensen van buiten de traditionele politiek bereiken. Junts moet een stuk pluralistischer en minder sektarisch zijn, en profileert zich als links-liberaal.’

Esquerra Republicana de Catalunya (ERC), die andere grote onafhankelijkheidpartij, kondigde begin dit jaar aan dat ze bereid was om met de Spaanse regering aan tafel te gaan zitten over de toekomst van Catalonië. Laat ERC de aloude eis voor een onafhankelijk Catalonië definitief vallen?
‘Ze stuurt aan op een dialoog, net zoals ikzelf dat ook doe. Op voorwaarde uiteraard dat het om eerlijke onderhandelingen gaat, waarbij alle opties op tafel liggen. Helaas heeft de recente geschiedenis me geleerd dat Madrid gewoonweg niet bereid is tot dit soort onderhandelingen. Als de Spaanse regering begin dit jaar toch met ERC aan tafel wilde gaan zitten, dan was dit ingegeven door plat opportunisme. Premier Pedro Sánchez had de Catalanen nodig om de begroting gestemd te krijgen in het Spaanse parlement. Maar Madrid heeft nooit toegezegd om daarbij ook over Catalaans zelfbestuur of over amnestie voor de Catalaanse gevangenen te praten.’

Dialoog

Hoe u de toekomst van Catalonië ook ziet, er zal sowieso altijd met Madrid gepraat moeten worden?
‘Dat klopt, en ik wil me dan ook niet te veel bemoeien met de strategie van de ERC. Maar ik ben er wel van overtuigd dat de Catalaanse partijen beter de krachten zouden bundelen. De voorstanders van de Catalaanse onafhankelijkheid hebben in het Spaanse parlement immers geen onaardig aantal zetels, en dus ook flink wat impact. Maar de weg richting onafhankelijkheid zal sowieso via Madrid en Europa lopen, dat klopt.’

Is er vandaag nog evenveel animo onder de Catalaanse bevolking voor die onafhankelijkheid als bij het referendum van 1 oktober 2017? Recente opiniepeilingen zaaien daar wat twijfel over.
‘De opiniepeilingen geven vooral aan dat de Catalanen hierover in dialoog willen gaan met de Spaanse regering. Alleen vrees ik dat dit een utopie is, waardoor Madrid ons min of meer in een conflictmodel dwingt. Toen de partijen die zich voor de onafhankelijkheid uitspraken drie jaar geleden een meerderheid haalden in het referendum, was die keuze bij heel veel pro-stemmers ingegeven door economische motieven. Anno 2020 is de coronapandemie een grote bedreiging voor onze economische welvaart, en dus is het niet onlogisch dat heel wat mensen nu voorrang geven aan de strijd tegen deze gezondheidscrisis.’

‘Als zoveel Catalanen gewonnen zijn voor onafhankelijkheid, dan is dat vooral omdat zij het zat zijn dat ze zelf het geld noch de instrumenten in handen hebben om een economisch beleid te voeren waar zijzelf beter van worden. Madrid blijft de sleutels in handen houden. Dat is de voornaamste reden waarom de voorstanders van onafhankelijkheid stelselmatig ook meer electoraal gewicht kregen. Maar wat zal er gebeuren als die voorstanders binnenkort meer dan de helft van de stemmen binnenrijven? Zal Spanje die uitslag dan respecteren?‘

Geweld

Bent u bereid dat risico te nemen? Het politiegeweld na het referendum toonde aan dat Madrid niet echt van plan lijkt jullie te laten begaan. Ook niet wanneer er in Catalonië na de volgende verkiezingen een democratische meerderheid pro onafhankelijkheid zou zijn?
‘Kijk, ik wil nu niet vooruitlopen op zo’n scenario. Wij Catalanen hebben altijd gesteld dat we zelf geen geweld zullen gebruiken om bepaalde politieke doelstellingen te realiseren. Daar blijf ik ook bij. Mogen wij Spanje dan ook vragen dat het op zijn beurt zal afzien van geweld om de Catalaanse onafhankelijkheid tegen te houden? Of moeten we chantage met het gebruik van geweld aanvaarden als nieuwe politieke strategie in Europa? En gaan we de mensen die nu al maandenlang met tienduizenden de straten vullen in Wit-Rusland zeggen dat ze voortaan thuis moeten blijven? Omdat het regime daar anders nog meer geweld zal gebruiken?’

Hoeveel Catalaanse politici zullen zich nog bereid tonen echt hun nek uit te steken, met het vooruitzicht zelf ook in de cel te belanden of naar het buitenland te moeten vluchten?
‘Kijk, als je echt voor je politieke ideeën wil strijden, moet je af en toe je nek durven uitsteken. In Catalonië dreig je daar op dit moment een hoge prijs voor te betalen, dat klopt. Maar misschien moeten we de zaak omdraaien. Aanvaardt de EU dat politici in Europa anno 2020 zo’n onwaarschijnlijk hoge prijs moeten betalen om aan politiek te kunnen doen?’

‘Weet u, generaal Franco verwoordde het ooit zo: “Als je geen problemen wil, blijf dan ver weg van de politiek”. Wel, anno 2020 weiger ik hierin nog mee te stappen. Natuurlijk zijn heel veel Catalanen ook tégen de onafhankelijkheid gekant, maar ik zie dit ook helemaal niet als een probleem. Ideologische verschillen zijn perfect normaal in een volwassen democratie. Ik huiver bij het idee om in een land te leven waar iedereen hetzelfde denkt. Geef ons dus de kans om de verschillende opinies en visies op dat vlak in Catalonië zelf te beheren.’

Maar hoe ziet u die toekomst dan zelf?
‘Die vraag kan u natuurlijk ook aan de regering in Madrid stellen. Zou het geen goed idee zijn om eens echt met de Catalanen aan tafel te gaan zitten om over de toekomst te praten? Voor ons is een nieuw referendum nog altijd een perfect valabel uitgangspunt, maar de Spaanse regering wil daar niet van weten. We zijn ook bereid om meteen te gaan onderhandelen. Op één voorwaarde: er moet dan ook een internationale derde partij mee aan tafel zitten. Zodat we zeker zijn dat de aangegane engagementen achteraf ook worden uitgevoerd. Op dat vlak hebben we ons lesje intussen wel geleerd.’

België

N-VA-voorzitter Bart De Wever stelde onlangs in een interview met enkele Belgische kranten dat hij niet van plan was om in België het ‘Catalaanse scenario’ te volgen. Die uitspraak zorgde in Catalonië zelf wel voor wat beroering?
‘Elk land of elke regio kiest zelf de weg die het wil bewandelen. De situatie in België staat mijlenver af van die in Catalonië en in Spanje. Jullie Vlamingen vormen sowieso al de meerderheid in dit land. Meer zelfs, op economisch vlak zijn jullie zelfs grotendeels het land. Bovendien is de reactie van de Belgische regering op het Vlaamse streven naar meer autonomie ook totaal verschillend van die van de Spaanse regering tegenover de Catalanen. Gelukkig maar voor jullie.’

U woont intussen al drie jaar ver verwijderd van uw geboortestreek, van uw familie en van uw vrienden. Twijfelt u nooit aan uw politieke engagement?
‘Heel eerlijk? Nee, echt niet. Toen ik Catalaans regeringsleider werd, besefte ik natuurlijk ook wel dat het pad niet over rozen zou gaan. Vergeet niet dat één van mijn voorgangers door Franco nog voor het vuurpeloton is gebracht. Dat lot blijft me voorlopig gelukkig bespaard. Maar als je mensen dertien jaar achter de tralies stopt omwille van de organisatie van een referendum maak je hen de facto monddood.’

‘Ik leef intussen al drie jaar in ballingschap, en jawel, dat is soms hard. Zo is mijn vader vorig jaar overleden, en heb ik toen afscheid moeten nemen via een videogesprek. Maar tegelijk wil ik mijn situatie ook niet dramatiseren, dat heb ik overigens ook met mijn vrouw zo afgesproken. Zolang ik politiek nuttig kan zijn, zal ik ook politiek actief blijven, maar ik wil absoluut niet oud worden in de politiek. Als ik op een dag naar Catalonië kan terugkeren, zullen we onze politieke doelstellingen gerealiseerd hebben. Dan ga ik meteen iets anders doen.’