Rajoy, reïncarnatie van Franco?

Het zal wel geen toeval zijn: 1 oktober, de dag die de Catalaanse regering heeft uitgekozen om het referendum over onafhankelijkheid te organiseren, was, onder Franco’s dictatuur, de ‘día del Caudillo’. Het woordenboek zegt dat een caudillo een militair, charismatisch leider is, maar in de context van de jaren 30 werd het woord het Spaanse equivalent van Führer of Duce. Op 1 oktober 1936, enkele maanden na het uitbreken van de burgeroorlog, werd Franco in Burgos benoemd tot staatshoofd –  althans van het opstandige deel van Spanje. Tijdens de dictatuur, tot 1975, werd dat feit elk jaar herdacht. Dat het referendum precies plaats vindt op 1 oktober kan niet anders dan een opgestoken middelvinger zijn naar het feit dat op die dag, gedurende 40 jaar, alle Spanjaarden verondersteld werden hulde te brengen aan de dictator die de Catalaanse eigenheid systematisch fnuikte. Het toont aan in welke mate de huidige politieke situatie getekend is door het historisch geheugen.

Grondwet

En het zegt iets over wat er omgaat in de hoofden van de Catalaanse separatisten. Hun referentiekader blijft dat van de dictatuur, hoewel die in 1975 ter ziele ging met de dood van de dictator. Toegegeven, onder Franco was de repressie van nationale bewegingen zoals de Baskische of de Catalaanse genadeloos. Maar in 1977 vonden de eerste democratische verkiezingen plaats. Op 6 december 1978 werd een democratische grondwet goedgekeurd bij referendum: bijna 92% van de Catalanen stemde voor. Zoals juristen Stef Keunen en Dan Bijnens bevestigden in De Standaard van 19 september, voorziet de Spaanse grondwet, net zoals de Belgische en die van de meeste Europese landen, geen recht om zich unilateraal af te scheiden. Wie toch een referendum wil organiseren beschouwt de grondwet als een vodje papier.

Toch slagen de separatisten erin de beeldvorming zo te manipuleren dat het wel lijkt alsof Franco nog leeft en vanuit Madrid zijn repressieve politiek voortzet. Carles Puigdemont, de president van de Generalitat (de Catalaanse regering), beschuldigde de Spaanse premier Mariano Rajoy ervan de ‘bewaker van het graf van Franco’ te zijn. En ook de buitenlandse sympathisanten van het separatistisch avontuur lijken nog in het verleden te leven. Op 10 juni 2017 verwees Bart Maddens in deredactie.be naar het feit dat de Partido Popular van Rajoy de erfgenaam is van de franquisten. Dat is niet onjuist, maar je kunt die rechtse partij niet aanwrijven dat ze de regels van de democratie met de voeten treedt. Hartchirurg Pedro Brugada, van Catalaanse origine, deed een emotionele oproep in de De Morgen van 19 september en vroeg de lezer op te komen voor de democratie – daarmee bedoelt hij het recht op secessie van Catalonië. Hij vergeleek Mariano Rajoy met Erdogan en, uiteraard, met Franco – tot twee keer toe. Dat hij in het verleden leeft ontkent hij zelfs niet: hij verwijst naar toen hij 17 jaar was en ging lopen voor de (franquistische) politie. Dat moeten we uiteraard respecteren maar heeft de geschiedenis niet voldoende aangetoond dat ressentiment uit het verleden vaak leidt tot nieuwe conflicten? Hoofdredacteur Bart Eeckhout van dezelfde krant suggereert op 20 september dat het probleem enkel ligt aan het dictatoriale verleden van het land: ‘De Spaanse regering schijnt het Franco-trauma weer tot leven te willen wekken’. En ook de Vlaamse Catalaan Pere Jordi Junqué i de Fortuni ziet in De Standaard van 22 september een verband tussen het ‘huidige repressieve klimaat’ en de dictatuur van Franco. Op bladzijde 2 en 3, dezelfde dag, zie je een grote titel met het citaat van een betoger: ‘Het is net als onder Franco’.

Godwin

Iedereen kent ondertussen de wet van Godwin: hoe langer een (online) discussie duurt, hoe groter de kans dat iemand verwijst naar het nazisme of naar Adolf Hitler. In de Spaanse versie van die wet volstaat het dat je Hitler vervangt door Franco. Indien Mike Godwin hier in 1990 de aandacht op trok dan was het juist om erop te wijzen dat die verwijzingen niet altijd even relevant zijn. Maar in de Catalaanse kwestie zijn die allusies van betekenis doordrongen: door Rajoy als een reïncarnatie van Franco voor te stellen denken de nationalisten en hun sympathisanten in binnen- en buitenland hun eis tot afsplitsing aantrekkelijk te maken, maar in feite is het propaganda. Sinds Benedict Anderson weten we dat elk nationalisme een constructie is. Daarbij wordt vaak een collectief trauma uit het verleden gemobiliseerd, gekoppeld aan een vijandbeeld: de Osmanen voor de Serviërs, de Fransen voor de Vlamingen in de mythevorming rond 1302. Natuurlijk hebben de Catalanen afgezien onder de dictatuur, maar door het hedendaagse democratische Spanje gelijk te stellen met het franquisme en zelf de democratische grondwet te negeren geven de voorvechters van de Catalaanse onafhankelijkheid blijk van een gebrekkig historisch inzicht en spelen ze bovendien met vuur. Spanje is namelijk een land dat een traditie van burgeroorlogen heeft – die van 1936-1939 was slechts de laatste in een lange rij. Eén ding is zeker: indien de situatie uit de hand loopt, zal het niet liggen aan het feit dat Franco nog aan de macht is in Madrid, wat de separatisten ook mogen beweren.

Vanavond organiseert Doorbraak een info-avond over Catalonië met o.a. de in dit artikel vermelde Pere Jordi Junqué i de Fortuni (over Franco o.a.). Meer info vindt u hier.