Al Mandela wat de klok slaat

Nelson Mandela. Het was de mantra van de nieuwe Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa bij zijn eerste toespraak voor het Europees Parlement in Straatsburg. Hij hield die op de vooravond van de 7e Europees-Afrikaanse Top in Brussel (op 15 november). En de gelegenheid was goed: het is de 100e verjaardag van de geboorte van vrijheidsheld Nelson Mandela, en van het einde van Wereldoorlog I. ‘Ook wij vochten en sneuvelden mee in die oorlog’, herinnerde Ramaphosa zich, ‘Ook wij volgen Mandela’s raad om de universele broederschap en de mensenrechten te verdedigen als echte internationalisten’.

Mandela zelf sprak het Europees Parlement toe in 1990, amper vier maanden na zijn vrijlating op Robbeneiland. Hij was toen de eerste winnaar van de Sacharovprijs (1988), die de vrijheid van meningsuiting bekroont — en op 10 december wordt uitgereikt aan de Oekraiense  filmrealisator Oleg Sentsov. Sentsov zit al vier jaar in een Russische cel.

Weinig vertrouwen bij investeerders

Ook Mandela’s opvolger Thabo Mbeki kwam in november 2004 pleiten voor volgehouden ondersteuning van de prille democratie en de ombouw van de economie. Ramaphosa zit wel in een moeilijk parket. Zijn voorganger Jacob Zuma heeft met zijn handen in de staatskas gezeten, en onder zijn bewind is de corruptie schrikbarend toegenomen, machtsmisbruik schering en inslag, en het vertrouwen van de ondernemers, zowel binnen- als buitenlands, fel gekrompen. Het is niet zeker of zijn oproep in Straatsburg de gemoederen zal bedaren, al rekent hij op forse investeringen vanuit Europa. ‘Voor enkele weken hebben we nog een Investeringsconferentie gehouden, er is voor 26 miljard dollar bijeengebracht. Dat kan de stabiliteit in ons land versterken, want we willen niet meer terug naar de ongelijkheid en de apartheid’.

Historische onrechtvaardigheid grootgrondbezit

Maar de goede verstaander begreep wel, na alle lofzangen op Mandela, welke boodschap Ramaphosa werkelijk bracht: de naasting van landbouwgrond voor de schrikbarende werkloosheid. Die gronden zijn veelal in het bezit van de Boeren, maar de laatste jaren zijn er meer en meer internationale bedrijven die hele lappen grond opkopen. Of ook die onteigend zullen worden staat te bezien, maar de ANC-regering is wel van plan door te gaan met de ‘hervorming’. Volgens Ramaphosa in open dialoog met alle betrokken partijen, en met respect voor ieders wettelijke rechten, maar ook voor de grondwet, en de hoop en verlangens van wie niets heeft. De historische onrechtvaardigheid van het grootgrondbezit moet ongedaan worden gemaakt.

Alleen roept dat beeld dramatische herinneringen op aan wat er in het toenmalige Zuid-Rhodesië, het huidige Zimbabwe, gebeurde. Ook daar verdeelde de linkse regering ingepalmde plantages onder voormalige verzetsstrijders — wat uitliep op een economisch fiasco, en op een steeds nadrukkelijker dictatuur van Mugabe. Ramaphosa heeft net de steun gekregen voor zijn herverdelingsplannen van  de uiterst linkse Julius Malema (EFF, Economic Freedom Fighters).

Zonder forse strijd tegen corruptie dient zich een bedenkelijk scenario aan. Zeker nu minister van binnenlandse zaken Malusi Gigala dezer dagen de laan is uitgestuurd. Niet zozeer omwille van een sekstape die circuleert, maar omdat hij andermaal in het oog van de storm staat. Eerder al had de procureur-generaal al om bestraffing gevraagd voor inbreuken op de grondwet en de ethische code van het parlement, en werd hij gelinkt aan ettelijke Zumaschandalen met de Indische gebroeders Gupta, die zowat het monopolie hadden verworven over flinke stukken van de economie.

Marshallplan voor Afrika

Maar Europa wil graag geloven dat Zuid-Afrika er alles aan doet om een degelijke democratische en corruptievrije staat te worden. ‘Er moet een Marshallplan voor Afrika komen’, aldus parlementsvoorzitter Antonio Tajani. ‘En Zuid-Afrika moet de voortrekker worden. Het is een pionier van het multilateralisme, het is het enige Afrikaanse lid van de G20 en van de opkomende BRICS-landen, het is vanaf nieuwjaar niet-permanent lid van de Veiligheidsraad, zoals België’.

Het zal dan wel zijn omgekeerd racisme moeten uitroeien, verwijzingen naar Mandela volstaan niet. Al citeerde Ramaphosa terecht de vermoorde Zweedse premier Olof Palme: ‘Democratie gaat om menselijke waardigheid. Dat wil zeggen politieke vrijheid, vrijheid van meningsuiting, het recht op kritiek en overtuiging, op onderlinge bijstand, arbeid, onderwijs en sociale zekerheid’.

Europees eigenbelang

Hij bezwoer het Parlement ook de ’tijdloze waarden’ van Maastricht 1992 hoog te houden, de vrijheden en de rechtsstaat. En Zuid-Afrika te blijven ondersteunen om een ‘nieuwe natie te bouwen op de asse van de apartheid’. Of de puur economische benadering zal volstaan, staat te bezien. Er is natuurlijk het Buitenlands Europees Investeringsplan dat daarbij kan helpen. Ook het economisch partnerschap en de Europees-Afrikaanse samenwerking voor duurzame investeringen.

Maar zelfkritiek kwam niet ter sprake. Die raakte helemaal ondergesneeuwd in lofzangen op Mandela. Europa kijkt daar milder op toe. Het is zijn eigen belang om de ontwikkeling van het zwarte continent te versterken. Want demografisch ligt daar de snelste aangroei, en pogingen om de uitwijking naar Europa af te zwakken hebben totnogtoe weinig betekenisvolle veranderingen tot stand gebracht.

Hemd nader dan de rok

Ramaphosa past overigens in het rijtje van de Afrikaanse leiders die het parlement sinds 2017 komen toespreken, na de voorzitter van de Afrikaanse Unie en de president van Ivoorkust, Guinea en Angola. Het hemd is soms nader dan de rok. Tajani én Ramaphosa legden de klemtoon op die andere rijkdom van Afrika: zeldzame ertsen en diamant. Een kluifje naar de hand van de Britse industrie, die dan ook geen graten ziet in de mogelijke landafname van de Boeren.

Voor Europa geldt voor alles het ‘strategisch partnerschap’ om zijn belangen vrij te stellen. Een unieke overeenkomst met een Afrikaans land. Dat misschien best door eigen land eerst de bezem haalt. Of de oproep leest van een jonge studente in Die Burger: ‘Ons gaan deur ’n resessie. Dis niks nuuts nie. (…) Ek voel ons kreet om hulp oor rassisme, grondonteiening, onregverdigheid, lewenskoste en veiligheid kan nie net geignoreer word nie’. En dat geldt voor blank en zwart.

Magere opkomst

Allicht heeft deze bedenking ook meegespeeld in het Europees Parlement. Het halfrond was bij het begin één gapend gat, hooguit enkele tientallen MEPs hadden hun plek ingenomen. De rechterflank bleef overigens zo goed als leeg, ongetwijfeld vanwege de afkeer van een links ANC-beleid. Maar even opvallend was de magere opkomst bij de socialisten. Dat kan alleen om ethische bezwaren gaan. Tegen het slot van de toespraak waren er wel ruim 500 aanwezigen — maar dan moest er ook gestemd worden. En lang.